تصویر روز: در چند سال اخیر، یکی از پرکاربردترین اصطلاحات اقتصاد سیاسی، که در رسانه های جمهوری اسلامی ایران به کار برده شده، اصطلاح اقتصاد مقاومتی (Resilient Economy) است. اقتصاد مقاومتی در ادبیات جهانی، توانایی اقتصاد برای رهایی سریع از شوک های اقتصادی تخریب کننده خارجی و ایستادگی در برابر آثار چنین شوک هایی تعریف می شود و هدف از آن بازسازی و احیای اقتصاد ملی با استفاده از ظرفیت های داخلی است، ضمن آن که از دانش فنی موجود در دنیا هم، بهره می جوید.
لزوم توجه به اقتصاد مقاومتی در ساختار اقتصادی و صنعتی کشور، در ۲۹ بهمن ماه ۱۳۹۲ با ابلاغ سیاست های اقتصاد مقاومتی از سوی مقام معظم رهبری، به رؤسای سه قوه کشور، سمت و سویی عملیاتی به خود گرفت. دولت یازدهم در شرایطی اقتصاد ایران را تحویل گرفت، که شاخص های اقتصادی در نامناسب ترین وضعیت خود قرار داشت و به جد دولت تدبیر و امید نقش مهمی در بهبود شرایط اقتصادی کشور داشته است. قرار گرفتن ایران در دوره پسابرجام، نشان دهنده تلاش دولت یازدهم، جهت تحقق اصول مطرح شده از جانب مقام معظم رهبری است. اقتصاد کشور در این دوره رشد ۷ درصدی را تجربه کرده است، افزایش جهشی نرخ تورم متوقف شده و نرخ سرمایه گذاری افزایش نسبی داشته است.
شاید یکی از ابتدایی ترین سوالاتی که در ذهن هر فرد بعد شنیدن این واژه تداعی گردد، این است که چرا یک کشور باید به سوی اقتصاد مقاومتی یا به عبارتی ساده تر مقاوم سازی نظام اقتصادی خود حرکت کند؟ به طور کلی دولت هایی که بخش چشم گیری از درآمد های شان ناشی از منابع خارج از فعالیت های اقتصاد ملی، مانند منابع زیرزمینی است، مسیر توسعه را با شتابی بسیار اندک طی می کنند. در این گونه کشورها، درآمد حاصل کار و تلاش تولیدی نمی باشد و از طریق تولید و صادرات نفت و به طور کلی منابع زیرزمینی کسب می گردد. چنین دولت هایی عموما پس از مواجه شدن با شرایط بحران اقتصادی و تحریم، که به سبب آن دیگر امکان فروش منابع زیرزمینی وجود ندارد، از اقتصاد مقاومتی با عنوان راه حل برون رفت از شرایط بحران یاد می کنند. مادامی که دولت، از این طریق کسب درآمد نماید، توسعه اولویت نخواهد داشت. اصل اساسی که در خروج یک کشور از چنین شریاطی و سپس در راه تحقق اقتصاد مقاومتی باید بدان توجه کرد، یافتن راه توسعه اقتصادی، به روشی جز فروش منابع زیرزمینی است.
سرمایه گذاری بر اقتصاد دانش بنیان یکی از طرقی است که در بلندمدّت، نه تنها سبب خودکفایی کشور در زمینه علوم مختلف می گردد، بلکه مسیر توسعه اقتصادی کشور را نیز هموار می کند و می تواند راه نجاتی برای گریز از چنگال یک اقتصاد تک محصولی باشد. اقتصاد دانش بنیان به روشی از تولید گفته می شود که در آن از دانش برای ایجاد ارزش افزوده استفاده می شود. محور و زیرساخت تولید در آن بر مبنای فناوری، یادگیری و مهارت گذاشته شده است و ارزش افزوده ایجاد شده در آن به نسبت کار صورت گرفته، در مقایسه با اقتصادهای کشاورزی و صنعتی بسیار بیشتر است. یک اقتصاد دانش بنیان سبب: قطع وابستگی به فروش خام موادمعدنی از طریق توان ایجاد و به‌کارگیری فناوری های پیشرفته ی مورد نیاز، جهت تبدیل مواد خام به محصولات نهایی با ارزش افزوده ی مناسب؛ افزایش کیفیت محصولات داخلی و از این طریق ترغیب مردم به مصرف کالاهای داخلی؛ بهره وری عوامل تولید، کاهش هزینه ی تمام شده ی محصولات و کالاها و ایجاد مزیت رقابتی در قیمت برای صادرات محصولات در بازارهای جهانی؛ حمایت از تولید ملی و همچنین خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک مورد نیاز کشور می گردد.
با وجود تمام نکات مثبت ذکر شده برای نقش یک اقتصاد دانش بنیان، در توسعه اقتصادی یک کشور دارای اقتصاد مقاومتی، نمی توان این نکته را نادیده گرفت، که بین اقتصاد مقاومتی و ارزش ها و هنجارهای اقتصادی – اجتماعی یک جامعه همبستگی و رابطه تنگاتنگی وجود دارد، تا جایی که تحقق اقتصاد مقاومتی بدون وجود ارزش ها و هنجار های متناسب با آن امکان پذیر نیست. تا زمانی که ارزش های رفتاری مردم یک کشور حامی تولیدات و محصولات خارجی است، توسعه اقتصادی انتظاری نابجا است. زیرا به صورت طبیعی ارزش های موجود در یک جامعه، راه خود را به عرصه عمل باز خواهند کرد.
یکی از طرق حمایت از اقتصاد دانش بنیان، تقویت ارزش هایی است، که به مردم یک کشور حس اطمینان لازم و کافی را به دانش ملی و تولید ملی بازگرداند و در نتیجه مصرف کننده انگیزه لازم جهت حمایت از تولیدکننده داخلی را داشته باشد. این مهم جز از طریق اثبات توان رقابت دانش و در نتیجه محصول ایرانی در سطح جهانی میسر نمی گردد. از طریق پیمودن چنین راهی، و کسب حمایت مردم کشور از شرکت های دانش بنیان و محصولات تولید شده توسط آن ها، مسیر توسعه اقتصادی روز به روز هموار ترمی شود و ایران می تواند به هدف خود، یعنی دست یابی به اقتصادی مقاوم و توسعه یافته دست یازد.
براساس آمار ارائه شده از سوی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، رقم صادرات محصولات دانش بنیان با حدود ۱۶ برابر افزایش به بیش از ۲۳۱ میلیون دلار در شش ماهه سال ۹۵ رسیده است و در مجموع، صادرات محصولات دانش بنیان در دولت یازدهم بالغ بر ۵۱۰ میلیون دلار بوده است. همچنین شاخص اقتصاد دانش‌بنیان در دو سال گذشته ۴۲ رتبه بهبود پیدا کرده و به رتبه هفتاد و هشتم دنیا رسیده است. این آمار و ارقام نشان دهنده توجه ویژه دولت به اقتصاد دانش بنیان و همچنین اهمیت آن در تحقق اصول اقتصاد مقاومتی است.
یادآوری این نکته ضرورت دارد؛ که توجه صرف به اقتصاد دانش بنیان و نادیده گرفت ابعاد موثر دیگر، می تواند مسیر توسعه را دچار کندی و انحراف کند. سرمایه گذاری در اقتصاد دانش بنیان تنها یکی از شروط لازم جهت خروج کشور از اقتصاد تک محصولی است و راهی است که سبب سرعت بخشیدن و همچنین تسهیل حضور ایران در عرصه رقابت در اقتصاد و تجارت بین المللی می گردد.
زینت نوفر
دیدگاهتان را بنویسید