خاک سرخ هرمز حاصل فرایندهای زمین‌شناسی پیچیده‌ای است که در کنار نمک، خاکستر و رنگ‌های آتشفشانی شکل گرفته. این ترکیب طبیعی طی میلیون‌ها سال پدید آمده و بازتولید آن در طبیعت به این سادگی ممکن نیست.
تصویر روز ـ یکی از مطالبی که این روزها بسیار سروصدا کرده است، انتشار عکس‌ها و ویدئوهایی از برداشت خاک رنگی جزیره هرمز توسط مسافران است که واکنش‌هایی به دنبال داشته است.
خاک سرخ هرمز نه فقط یک جاذبه‌ی بصری برای گردشگران است، بلکه یک خاک غنی از مواد معدنی است که حاصل میلیون‌ها سال فرآیندهای زمین‌شناسی، آتشفشانی و فرسایشی است. این خاک ترکیبی از نمک، اکسیدهای فلزی (مخصوصاً آهن) و رسوبات دریایی است که به مرور زمان به ساختار ویژه‌ی فعلی‌اش رسیده. وقتی این خاک را مسافران با خود می‌برند، باید به این مورد توجه کنند که بازسازی آن به زمان بسیار زیادی نیاز دارد. ضمن این که باعث برهم خوردن تعادل رطوبتی، ساختار میکروبی و پوشش گیاهی خاص این ناحیه می‌شود.
رئیس انجمن زمین شناسی ایران منصور قربانی در این‌باره می‌گوید: «ماده معدنی پلاستیک نیست که کارخانه تولید کند. هر ماده معدنی میلیون‌ها سال طول می‌کشد تا تولید شود. زمان تشکیل این خاک حدود ۶۰۰ میلیون سال پیش بوده و این خاک همراه با نمک، رنگ‌های آتشفشانی، خاکستر آتشفشانی و بعضی از سنگ‌های رسوبی در حدود ۶۰۰ میلیون سال پیش تشکیل شدند و چون نمک در آنجا غالب بوده، وقتی رسوبات زیادی روی آن قرار می‌گیرد، از حالت الاستیکی به شکل پلاستیکی در می‌آید و به‌خاطر ویژگی خاص نمک شکل خمیری می‌گیرد. به همین دلیل مثل قارچ زمین را سوراخ کرده و بالا می‌آید.
خود جزیره هرمز به خاطر وجود گنبد نمکی است؛ یعنی آن نمکی که زیر بوده، بالا آمده و جزیره را خلق کرده است. این نمک مقداری فرسایش خورده و ناخالصی‌های خاکی که در آن بوده، برای آن یک پوشش درست کرده که این حفظ شده وگرنه حل شده بود و از بین رفته بود. مشابه این گنبد نمکی را در جاهای دیگر جنوب کشور هم وجود دارد. شاید حدود 115 گنبد نمکی داریم. در قسمتی از جزیره قشم هم این گنبد نمکی را داریم.
بهترین شکل این گنبد که بالا آمده است در یک مکانی بین کنگان و کاکی، روستایی هست به اسم جاشک است. گنبد نمکی جاشک بوشهر یا کوه نمک جاشک یکی از بزرگ ترین، فعال ترین و زیباترین گنبدهای نمکی ایران و خاورمیانه است.»
از طرفی برداشتن خاک و ایجاد حفره‌ها و زخم‌های کوچک روی سطح جزیره، فرسایش خاک را چند برابر می‌کند. هر بخش از خاک هرمز برای دانشمندان مانند یک کتاب باز است؛ سرشار از اطلاعات درباره‌ی تحولات زمین، ساختار لایه‌های زیرزمینی، اقلیم‌های گذشته، و حتی مواد معدنی ارزشمند. از بین رفتن این خاک‌ها یعنی از دست دادن یک آزمایشگاه طبیعی. اگر روند تخریب ادامه پیدا کند، برخی مناطق جزیره برای همیشه چهره‌ی طبیعی و علمی خود را از دست می‌دهند.
خاک هرمز از نوع خاک‌های آهن‌دار و سرشار از اکسید آهن است که به آن رنگ قرمز خاصی داده. این رنگ چشمگیر به دلیل وجود هماتیت (Hematite) و گوتیت (Goethite) است. این ترکیبات، حاصل فرآیندهای طولانی مدت زمین‌شناختی و آتشفشانی هستند.
به گفته قربانی جزیره هرمز یک خاک سرخ دارد که از گذشته خیلی دور به آن گِل اُخرا می‌گفتند زیرا این رنگ قرمز در قالیبافی قدیمی ایران معروف بود که از این کلمه گرفته شده بود. کلمه ocher انگلیسی ریشه در همین اخرای هرمز دارد. گِل اُخرا در صنایع رنگ‌سازی، مغناطیس‌های مصنوعی، در نوارهای مغناطیسی (در آهن‌ربای دیواره یخچال) کاربرد فراوانی دارد و یک خاک نسبتاً مرغوبی از نظر اخرا دارد.
کارشناسان می‌گویند که از زمان صفویه یک معدن در این جزیره بوده که یک گوشه‌ای از خاک معدنی آن به کشورهای اروپایی صادر می‌شد. بعد به خاطر مسائل زیست محیطی و اینکه معدن قابل ریزش شد و دیگر قابل کارکردن نبود، تعطیل شد. از سوی دیگر چون آن منطقه بیشتر به لحاظ گردشگری مطرح است، محیط زیست اجازه فعالیت معدن‌کاری نمی‌دهد.
خاک هرمز به دلیل ترکیب معدنی خاص خود، کاربردهای زیادی در زمینه‌های مختلف علمی، صنعتی و زیست‌محیطی دارد. رنگ غالب خاک هرمز قرمز و نارنجی است که ناشی از حضور هماتیت و گوتیت در ترکیب خاک است. علاوه بر اهمیت زمین‌شناسی و شیمیایی، در صنایع رنگ‌سازی، کشاورزی و گردشگری علمی نیز اهمیت زیادی دارند. در نتیجه حفاظت از این خاک‌ها و جلوگیری از برداشت‌های بی‌رویه و غیرقانونی برای آینده علمی، صنعتی و زیست‌محیطی کشور اهمیت زیادی دارد.
رئیس انجمن زمین شناسی ایران در ارتباط با اهمیت این منطقه از لحاظ علمی و گردشگری می‌گوید: « هیچ کجای دنیا زیبایی جزیره هرمز را ندارد. تمام تنوع کانی‌ها، رنگی بودن، نمک با خاکستر آتشفشانی، نمک با یک‌سری سنگ‌های کربناته و گنبدی شدن نمک، غارهایی که در آنجا به وجود آمده، چاهک‌هایی که در حل شدن نمک به وجود آمده، بلورهایی که در این نمک‌ها ساخته شده، کلکسیونی از کانی‌ها و مواد طبیعی است که در دنیا نظیر ندارد.
مردم نباید به این خاک دست بزنند و از آن بردارند. این جزیره حدود 40 سال پیش پر از کانی‌های مختلف بلوری، هماتیتی و … بود که مردم و حتی دانشجویان زمین‌شناسی رفتند و جمع کردند و الان تقریبا از آن کانی‌ها در سطح جزیره چیزی نمانده است. نمونه‌هایی از این خاک‌در مناطق دیگر ایران داریم ولی به این کیفیت نیست.»
کارشناسان معتقدند خاک هرمز باید به‌عنوان یک میراث طبیعی و علمی محافظت شود و تنها تحت شرایط کنترل‌شده و در راستای تحقیقات علمی مورد استفاده قرار گیرد تا از تخریب این منابع نادر جلوگیری شود. برداشت این خاک به‌ویژه خاک‌های رنگی و نقره‌ای نه تنها باعث تخریب این منابع منحصر به‌فرد می‌شود، بلکه بر اکوسیستم جزیره و تنوع زیستی آن نیز تأثیرات منفی می‌گذارد.
خاک هرمز یکی از گنجینه‌های طبیعی زمین است که تشکیل آن حدود ۶۰۰ میلیون سال طول کشیده و با ترکیب نمک، رنگ‌های آتشفشانی، خاکستر و سنگ‌های رسوبی شکل گرفته و اکنون به عنوان یک میراث منحصربه‌فرد از طبیعت شناخته می‌شود.
منبع: فارس
دیدگاهتان را بنویسید