تصویر روز: پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران، در تاریخ هشتم شهریور ماه سال ۱۳۶۲ قانونی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید که مبنای عملیات بانکی بدون ربا بود. این قانون که قرار بود پس از یک دوره میان مدت مورد بازنگری قرار گیرد تاکنون در سیستم بانکی کشور نافذ و مبنای فعالیت بانک ها و موسسات مالی و اعتباری مجاز کشور است.
هفته بانکداری اسلامی همیشه فرصتی است برای رسانه ها تا به این بهانه سراغ مدیران سیستم بانکی روند و از تحقق بانکداری اسلامی بپرسند. در نشستی صمیمی با مدیرعامل بانک مهر اقتصاد از اقتصاد واقعی به عنوان محصول آرمانی و نهایی بانکداری اسلامی، شاخص ها و زیرساخت ها و اقدامات عملی در حوزه بانکداری اسلامی گفتیم و شنیدیم، شما را به خواندن این گفتگو دعوت می کنیم.
ویژگی های بانکداری اسلامی
پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، یکی از انتظاراتی که در جامعه اسلامی پدید آمد این بود که بر اساس تدابیر و رهنمودهای امام خمینی(ره)، به تدریج اهداف و آموزه‌های اسلامی در زمینه‌های گوناگون از جمله مباحث اقتصادی تحقّق یابد.
واقعیت این است که امروزه بانکها جزو عناصر اساسى اقتصاد هر جامعه‌ای به حساب مى‌آیند و نقش مهمى در پیشرفت و توسعه‌ی اقتصادى در کشور دارند، به طوری که روز به روز از جهت کمى و کیفى بر حجم فعالیت آنها افزوده مى‌شود. از یک نظام بانکى سالم همانند قلب سالم در بدن تعبیر شده است؛ همان‌گونه که قلب عصاره‌ی مواد غذایى را جذب کرده سپس از طریق رگ‌ها به تمام اعضاى نیازمند بدن مى‌رساند، بانک ها نیز سرمایه‌های راکد مردم را به همه‌ی بخش‌های اقتصادی به تناسب ظرفیت آنها می‌رسانند و بستر مناسبی را برای رشد و توسعه‌ی اقتصادی و سرانجام رفاه آحاد جامعه فراهم می‌سازند.
مهمترین ویژگیهای بانکداری اسلامی به ترتیب اولویت: حذف ربا، جایگزینی معاملات حلال با سود شرعی، قابلیت الگو بودن، جایگزینی و رقابت با بانکداری ربوی و متعارف است. البته ویژگی های جزئی تری نیز می توان بیان نمود که همگی به این سه ویژگی مهم برمی گردد.
ابعادی از رفتار و رابطه‌ی مردم‌مدارانه‌ی
اصولاً در کشور ما بانکداری اسلامی در نگاه مردم، تنها محدود به حذف بهره از نظام بانکی و نیز کارکرد قرض‌الحسنه شده است در حالی که مفهوم بانکداری اسلامی فراتر از این موارد است. اساس بانکداری اسلامی مبتنی بر فعالیت‌هایی است که فاقد بهره و مبتنی بر فعالیت و کار حقیقی و مولّد و در عین حال سودآور انجام می‌گیرند و قرض‌الحسنه تنها یکی از ابزارهای تأمین مالی در این مجموعه است. بنابراین در گام اول لازم است نگاه عموم مردم به بانکداری اسلامی توسعه یابد تا مفهوم واقعی آن، به ویژه روش‌ها و ابزارهای متنوع مالی در بانکداری اسلامی را بشناسند. در این صورت است که انتظار مردم از نظام بانکداری اسلامی و به خصوص نقش حقیقی آنها در این نظام به شکلی بهتر قابل تبیین است.
ازسویی لازم است نگرش مسؤولان و مدیران عالی نظام بانکی کشور نیز در مفهوم بانکداری اسلامی، به ابعادی از رفتار و رابطه‌ی مردم‌مدارانه‌ی بانکداری اسلامی معطوف باشد که مبتنی است بر ارزش واقعی کار و تولید ثروت در جامعه‌ی اسلامی، و نیز رفتار صادقانه و صمیمانه با مشتریان نظام بانکی که من ترجیح می‌دهم این وجه از بانکداری اسلامی را به «رفتار اسلامی در بانک» تعبیر نمایم. بدان معنا که یک بانکِ اسلامی به عنوان یک سازمان معتبر در جامعه‌ی اسلامی در درجه‌ی نخست باید نماد ایجاد ارزش، اعتبار، و وجهه و آبرو برای نظام اقتصادی کشور باشد و منبع کسب این اعتبار را نیز پایگاه مردمی خود به‌عنوان یک نهاد اجتماعی کارآمد و اثربخش بداند. در این صورت، مردم نیز «بانکداری اسلامی» را عامل رفاه و پیشرفت خود و کشورشان و «بانکِ اسلامی» را حامی و همراه خود در زندگی اجتماعی خویش و مددکار موفقیت در عرصه‌های کار و تولید می‌انگارند. بدیهی است که ضامن دستیابی به چنین جایگاهی از بانکداری اسلامی در جامعه‌ی دینی، خود بانکها و چگونگی درک آنها از نقش حیاتی مردم مشتریان و ارتباط با آنهاست.
اشاره به این نکته ضروری است که بانک مهر اقتصاد پیکره‌ی خویش را «خدمات و محصولات متنوع مالیِ اسلامی»؛ شخصیت خود را «مردمی و صادق»؛ رابطه‌ی میان مشتریانش را «پایبندی به بانکداری اسلامی»؛ و بازتاب خود در نگاه مشتریان را، یک بانک «صمیمی و کارگشا» تعیین نموده است. امیدوارم چنین نگرشی بتواند الگوی واقعی یک بانک موفق اسلامی را توسعه دهد.
ظرفیت های اجرایی بسیار
اگر منظورتان از بازنگری، وارد کردن عقود و ابزارهای مالی جدید و پویاست من قبول دارم؛ اما در مورد تغییر در قانون فعلی، واقعیت این است مشکل در حال حاضر ماهیت قانون نیست بلکه اجرا نکردن کامل مفاد آن می باشد. به نظر می رسد قانون فعلی – هر چند ایرادات جزیی دارد- هنوز ظرفیت های اجرایی بسیاری دارد، اما همانطور که عرض شد نباید در این قانون بایستیم بلکه با تعامل بانکهای اسلامی کشورهای دیگر، باید از ظرفیتهای رفیع فقه معاملات اسلامی بهره برده و محصولات جدیدی را به نظام بانکی وارد نماییم.
نقش فن آوری های نوین در تحقق بانکداری اسلامی
ابزارهای اقتصادی نوین توانسته اند چالش های اقتصادی را به فرصت تبدیل کرده و بنگاه های اقتصادی، مدیریت حوزه های سرمایه گذاری، ریسک، تنظیم گردش پول و … را برعهده این ابزارها گذاشته اند.
بستر فناوری های نوین گام بلندی در ایجاد، توسعه تفکر و ارتباطات نوین برداشته است. کسب بالاترین نفوذ در جامعه که به بیانی تمامی اقشار را زیر چتر پشتیبانی خود قرار داد، تحلیل رفتارسنجی مشتریان را دارد.
در کشور های اسلامی ،بانکداری بر اساس اصول دینی و چهارچوب های اقتصادی اسلامی مدیریت می شود . توسعه محصولات و استفاده از ابزارهای نوین، به قانونمندی بنگاه های اقتصادی در این حوزه نیازمند است. با توجه به لزوم گرایش بانکها به استفاده از ابزارهای جدید، می توان بر اساس تدوین ساختارهای اقتصادی اسلامی بعنوان نیروی محرک، قوانین بانکداری اسلامی را در بنگاه های اقتصادی جهت استفاده از فناوری های نوین اجرا کرد.
فعالیت و اقدامات اجرایی شده
با توجه به اینکه بانک مهر اقتصاد یک سازمان «راهبرد محور» است یکی از محورهای راهبردی بانک ارائه الگوی بانکداری اسلامی است و اقتضای آن را دارد که این بانک همزمان به دو اصل ((بهینه گی اقتصادی)) و ))ارایه عملیات بانکی شرعی و نوین )) در طراحی و اجرا بیندیشد.
کارآمد بودن و اسلامی بودن طرح های مالی بانک، در شعار راهبردی این مجموعه تبلور یافته است: « مهر، نگین بانکداری اسلامی مدرن» برای دست یابی به این هدف، باید زیرساخت های لازم فراهم می شد. شاید مهم ترین زیر ساخت لازم برای تحقق این هدف مقدس، وجود انگیزه درمدیران و کارکنان بانک می باشد که به حول و قوه الهی، حاکم بودن ارزش های اسلامی در بانک و نیز ارزشی بودن کارکنان، این مقدمه مهم را فراهم نموده است.
اما در کنار آن، زیرساختهای دیگری نیز باید فراهم می شد که با یاری خداوند متعال از همان ابتدای تاسیس بانک در نیل به آنها نهایت تلاش انجام شده است که به برخی از آنها اشاره می شود:
۱- آموزش نیروی انسانی:
آموزش به مفهوم فرایند انتقال اطلاعات، نقش به سزایی در بنا نهادن نگاهی جدید و یا تغییر دادن یک عملکرد قدیم دارد. بانک از زمان تاسیس آموزش نیروی انسانی در محور احکام فقهی بانکداری اسلامی را مهم ترین اولویت خود قرارداد.
هر نیروی انسانی که جهت فعالیت مالی به استخدام در می‌آید لزوماً ابتدا باید در کنار آموزش های تخصصی و فنی یک دوره آموزش فقه بانکداری بدون ربا را سپری کند.این دوره ها با نظارت نهادهای مسئول و با بهره گیری از اساتید متخصص حوزه و دانشگاه در رشته بانکداری اسلامی برگزار می شود.
اما مهمتر از آن، دوره های تخصصی آشنایی با کارکرد ها و الزامات عقود اسلامی در بانک است که برای رده های مختلف سازمان اعم از مدیران ارشد و معاونت های دفتر مرکزی، مدیران کل و مدیران استان ها، رؤسای شعب و مسئولین اعتبارات و حسابداران شعب سراسر کشور برگزار می شود.
در این دوره ها، کارکنان با احکام فقهی بانکداری اسلامی به صورت تخصصی آشنا می شوند بدین معنا که تمامی عملیات بانکی که در حال انجام است از منظر فقهی مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد و مبانی فقهی به آنان آموزش داده می شود.
۲- تدوین کتاب و جزوه آموزش تخصصی
آموزش های مذکور به کتاب آموزش عمومی و تخصصی و بومی نیاز داشت که در این جهت، کتاب « آموزش فقهی عملیات بانکی » توسط کارشناسان فقی و اعتباری بانک تدوین و در دوره های آموزشی مورد استفاده قرار می گیرد.
۳ – تشکیل کمیته شرعی معاملات بانکی:
بانک مهر اقتصاد از چند سال پیش اقدام به تشکیل کمیته شرعی بانکداری اسلامی نموده است. این کمیته با حضور مسئول نمایندگی ولی فقیه در بانک و استادان متخصص حوزه و دانشگاه و مدیران ارشد اعم از معاونینی که در طراحی، اجرا و نظارت معاملات دخیل هستند به طور مرتب تشکیل می شود. کلیه قراردادها و فعالیت های مالی و بانکی در این کمیته بررسی می شوند و پس از بررسیمجدد در کمیسیون انطباق با موازین شرعی و تایید نماینده محترم ولی فقیه در سپاه به همه شعب ابلاغ و مبنای عمل قرار می گیرند .
۴- تشکیل تیم نظارت شرعی:
تیم نظارت شرعی زیر مجموعه کمیته شرعی بوده و وظیفه دارد که با حضور مستقیم در شعب سراسر کشور، عملیات بانکی کارکنان را تحت نظارت فقهی قرار دهد. در این راستا فهرست سوالات نظارت شرعی تحت نظر کارشناسان فقه بانکی تهیه شده و بر اساس آن، معاملات بانکی با شیوه های مختلف (بررسی نرم افزاری، بررسی پرونده های تسهیلات اعطا شده، مصاحبه با کارمندان و مشتریان و…) مشکلات احتمالی را جهت شرعی سازی عملیات بانکی احصاء نموده و با کار کارشناسی پویا، آنها را رفع می نماید و نیز تذکرات و تشویقات و تنبیهات لازم را در این خصوص در مورد کارمندان اعمال می کند.
دیدگاهتان را بنویسید