تصویر روز :   اوضاع ژئوپلیتیکی جهان این روزها شباهت زیادی به این شرایط در دهه ۱۹۸۰ دارد؛ ایالات متحده آمریکا و روسیه هر دو یکدیگر را به دخالت در امور داخلی کشورهای دیگر متهم می‌کنند، روسیه برخلاف مخالفت‌ها و اعتراضات آمریکا همچنان سعی دارد قلمرو مرزهایش را تغییر دهد تا همه این مسائل نگرانی‌های جدی درباره نبردهای نظامی را ایجاد کنند. با این اوصاف حالا کشورها درست مشابه دوران جنگ سرد و بعد از جنگ جهانی دوم، در حال توسعه و ساخت سلاح‌هایی با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته هستند.

در دوران جنگ سرد سلاح انتخابی موشک‌های هسته‌ای بودند و امروز این سلاح‌ها نرم‌افزاری هستند؛ چه برای حمله به سیستم‌های کامپیوتری استفاده شوند و چه هدف‌هایی در دنیای واقعی داشته باشند.

اخیرا ادعاها و لفاظی‌های روسیه درباره اهمیت هوش مصنوعی بیشتر شده است که دلایل منطقی دارد؛ با توسعه نرم‌افزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی، این کشور می‌تواند به کمک داده‌های بیشتر تصمیم‌گیری‌های دقیق‌تر و سریع‌تری انجام دهد. این کیفیتی است که نمی‌توان تنها با پشتوانه نیروهای انسانی به‌دست آورد. هوش مصنوعی که حالا کاربردهای مهم و مفیدی در حوزه‌های مختلف از پهپادها، خودروهای خودران گرفته تا امنیت سایبری دارد، می‌تواند دوره جدیدی از جنگ سرد را هم شکل دهد که نگرانی‌های جدی مردم سراسر دنیا را به دنبال خواهد داشت.

 جنگ سرد مدرن
درست مانند دوران جنگ سرد در دهه‌های ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰، هر کدام از طرفین نگرانی‌های جدی از دسترسی طرف مقابل به امکانات و تکنولوژی‌های بهتر و جدیدتر که بتوانند دست بالا را به آن بدهند، داشتند. ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه در جلسه اخیر آکادمی موشکی استراتژیک در نزدیکی مسکو اعلام کرد که هوش مصنوعی همان راهی است که به کمک آن روسیه می‌تواند توازن قدرت ایجاد شده از سوی ایالات متحده را تغییر دهد. روسیه هر سال بخش عمده‌ای از بودجه سالانه کشورش را صرف توسعه توان دفاعی‌اش می‌کند. این در حالی است که شبکه رسانه‌ای دولتی RT این کشور اخیرا در گزارشی اعلام کرده هوش مصنوعی راهکاری کلیدی برای غلبه روسیه بر آمریکا در حوزه سیستم‌های دفاعی خواهد بود.

این شرایط بسیار شبیه به زمان جنگ سرد است؛ دوره‌ای که در آن ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی آنقدر سلاح‌های هسته‌ای ساخته بودند که برای از بین بردن تمام مردم کره زمین کافی بود. این روند در نهایت به ایجاد مفهومی به نام «تخریب حتمی متقابل» منجر شد که در آن هیچ کدام از طرفین قدرت ریسک شروع جنگ بدون در نظر گرفتن ویرانی و نابودی کشورش را نداشت. در مقابل هر دو طرف شروع کردند به ذخیره سلاح‌ها و همچنین مقابله غیرمستقیم در درگیری‌های کوچک‌تر و مناقشات سیاسی.

حالا بعد از گذشت بیش از ۳۰ سال از پایان جنگ سرد آن هم در زمانی که تنش‌ها همچنان در حال بیشتر شدن هستند، آمریکا و روسیه ده‌ها هزار سلاح هسته‌ای را منهدم کرده‌اند. در واقع هر جنگ سردی در عصر حاضر شامل حملات سایبری خواهد بود و قدرت‌های هسته‌ای اغلب به پیروزی در نبردهای سیاسی کمک می‌کنند؛ اتفاقی که در حال حاضر رخ می‌دهد. هر دو این کشورها دیپلمات‌های یکدیگر را اخراج کرده‌اند. روسیه بخشی از شبه جزیره کریمه را به قلمرو خودش ضمیمه کرده است و بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران معتقدند که جنگ مرزی ترکیه و سوریه هم در واقع جنگ نیابتی میان آمریکا و روسیه است. آمریکا و روسیه و بسیاری از کشورهای دیگر همچنان سلاح‌های هسته‌ای دارند، اما استفاده از این سلاح‌ها هنوز غیرقابل تصور است. این در حالی است که اخیرا گزارش‌های منتشر شده که نشان از افزایش نگرانی‌های عمومی درباره کشورهایی دارد که ممکن است از سلاح‌های هسته‌ای خود استفاده کنند.

 دنیای مبارزات سایبری
با این همه اما همچنان استفاده از سلاح‌های سایبری – مخصوصا آنهایی که مبتنی بر هوش مصنوعی هستند- از نظر هر دو طرف اقدام عادلانه‌ای به نظر نمی‌رسند. روسیه و هکرهای پشتیبان آن که جاسوسی الکترونیکی می‌کنند، حملات سایبری مختلفی علیه نیروگاه‌ها، بانک‌ها، بیمارستان‌ها، سیستم‌های حمل و نقل و حتی انتخابات آمریکا انجام داده‌اند. هکرهای روسی حملاتی را هم علیه اوکراین و متحدان آمریکا یعنی بریتانیا و آلمان انجام داده‌اند. ایالات متحده قطعا توانایی پاسخگویی به این حملات را دارد و شاید این کار را هم بکند.

پوتین گفته است که هوش مصنوعی نه تنها آینده روسیه، بلکه آینده بشر است. او در ماه سپتامبر سال ۲۰۱۷ خطاب به دانش‌آموزان گفته بود کشوری که رهبری عرصه هوش‌مصنوعی را به‌دست بگیرد، فرمانروای جهان خواهد شد. پوتین درباره ارائه کدهای انجام حملات هسته‌ای به کامپیوترها صحبت نمی‌کند، اما همه می‌دانند که علوم و تکنولوژی‌های جدید می‌توانند امکان انجام این کار را به دست کامپیوترها بسپارند. او بارها درباره کاربردهای فراوان هوش مصنوعی در حوزه‌های مختلف هم صحبت کرده است.

 کنترل سلاح‌های هسته‌ای و غیرهسته‌ای با هوش مصنوعی
تهدیدهای مختلف از سوی زیردریایی‌های مجهز به سلاح‌های هسته‌ای و سلاح‌هایی که در نزدیکی مرزهای یک کشور قرار دارند، ممکن است باعث شود که بعضی کشورها تاکتیک‌های دفاعی خودشان را به سیستم‌های سریع و دقیق مبتنی بر هوش مصنوعی بسپارند.  در مورد یک حمله، هوش مصنوعی می‌تواند سریع‌تر و بدون تردیدهای رایج یا دخالت اپراتورهای انسانی، تصمیم گرفته و اقدامات لازم را انجام دهد. توانایی پاسخگویی سریع و خودکار می‌تواند تضمین کند که دشمنان بالقوه چنین کشوری را با توان بالا و آماده دفاع در نظر گرفته و اثر بازدارندگی «تخریب اطمینان متقابل» را هم داشته باشد.

هوش مصنوعی همچنین می‌تواند برای کنترل سلاح‌های غیرهسته‌ای شامل وسایل نقلیه بدون سرنشین مانند پهپادها و سلاح‌های سایبری هم به‌کار برده شود. وسایل نقلیه بدون سرنشین باید امکان کار در شرایطی که ارتباطات‌شان ضعیف است را هم داشته باشند. فراهم آوردن این امکان نیاز به کنترل هوش مصنوعی دارد. کنترل هوش مصنوعی همچنین می‌تواند از حملات احتمالی توسط پهپادها و دیگر دستگاه‌های مدرن جاسوسی، به‌صورت فیزیکی و الکترونیکی جلوگیری کند.

سلاح‌های سایبری هم بهتر است بدون نیاز به ارتباطات مداوم عمل کنند. چنین کاری نیاز به پاسخگویی سریع و دقیق دارد که در حال‌حاضر تنها سیستم‌های کنترل‌شده توسط هوش مصنوعی امکان انجام آن را دارند. حملات هماهنگ‌شده توسط هوش مصنوعی می‌توانند سلاح‌های واقعی یا سایبری را به شکل فوری و مستقیم در دسترس قرار دهند؛ سلاح‌هایی که امکان تصمیم‌گیری برای حمله را بسیار سریع‌تر از انسان‌ها دارند. سیستم‌های هوش مصنوعی می‌توانند اهداف و تکنیک‌ها را سریع‌تر از انسان درک کرده و بر اساس هر تغییر ایجادشده، تصمیم جدیدی بگیرند. به‌عنوان مثال یک سیستم هوش مصنوعی ممکن است دستور حمله پهپادی به یک کارخانه را صادر کند. این سیستم در حالی که همزمان فعالیت پهپادها برای حفظ امنیت‌شان را بررسی می‌کند، بهترین و سریع‌ترین زمان حمله را هم بدون هیچ درنگی مشخص و ارسال می‌کند.

 اهمیت توسعه هوش مصنوعی
کشوری که فکر می‌کند دشمنانش سلاح‌های مبتنی بر هوش مصنوعی دارند یا خواهند داشت، می‌خواهد با آنها مقابله کند. با این حال انتظار می‌رود استفاده گسترده از حملات سایبری مبتنی بر سیستم‌های هوش مصنوعی همچنان چندان نزدیک نباشد. کشورها ممکن است با طرح محدود کردن مبارزات هوش‌مصنوعی مطرح‌شده در کنوانسیون دیجیتال ژنو موافقت کنند، با این حال اما این اقدام هم نمی‌تواند جلوی حملات سایبری مبتنی بر هوش مصنوعی را که از سوی گروه‌های مستقل، نظامیان و سازمان‌های تروریستی و افراطیون انجام می‌شود، بگیرد. تقریبا واضح است که هوش مصنوعی در آینده‌ای نه‌چندان دور به‌عنوان سلاحی قدرتمند مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

پیشرفت‌های ایجاد شده در حوزه هوش‌مصنوعی می‌تواند علاوه بر کاربردهای نظامی، مزایای اقتصادی و تجاری زیادی برای کشورها داشته باشد، بنابراین در اختیار نداشتن سیستم‌های هوش مصنوعی ممکن است ضررهای قابل‌توجهی به کشورها بزند. در اختیار داشتن این سیستم‌ها همچنین می‌تواند توان دفاعی و بازدارندگی خوبی در مقابل حملات سایبری آینده به کشورها بدهد؛ درست مانند سلاح‌های هسته‌ای در زمان جنگ سرد.

ندا لهردی