تلاش کردیم در راستای تشکیل اتاق فکر قرارگاه مدیریت فرهنگی عمل کنیم

در ابتدای این برنامه، سید محمد معافی مدنی، رئیس گروه تاریخ، فرهنگ و اجتماع رادیو گفتگو به عنوان اولین سخنران صحبت کرد.

او ضمن اشاره به پیام تشکر ویژه دکتر حمید شاه‌آبادی معاون صدای جمهوری اسلامی ایران خطاب به برگزارکنندگان این جلسه و دست‌اندرکاران کتاب «سواد رسانه‌ای از الف تا ی» گفت: یکی از اتفاقاتی که در دنیای رسانه‌های مدرن در حال رخ دادن است موضوع مهندسی و مدیریت پیام است. چه در رسانه‌های مکتوب و چه در رسانه‌های صوتی و تصویری موضوع مهندسی پیام رخ می‌دهد که سواد رسانه‌ای مخاطب و کاربر را به مخاطب و کاربر فعال تبدیل کرده و از او در برابر مهندسی پیام‌های رسانه‌ای حفاظت می‌کند.

وی افزود: یکی از اتفاقات خوبی که پس از مدت‌ها تلاش، در رادیو گفتگو صورت گرفت برنامه‌ای بود که به سرپرستی آقای دکتر افراسیابی و تهیه کنندگی خانم دکتر اسمعیل نژاد انجام شد.

وی ادامه داد: پیرو تاکید رهبر انقلاب مبنی بر تشکیل اتاق‌های فکر به عنوان قرارگاه مدیریت فرهنگی تصمیم گرفته شد که جمعی از اساتید محترم در کنار هم جمع شوند و راجع به محتوای یک پیام هم‌اندیشی کنند.

معافی مدنی در ادامه گفت: یکی از مشکلات حال حاضر ما موضوع سواد رسانه‌ای است که البته به لطف دوستان، الان این موضوع وارد کتاب‌های درسی آموزش و پرورش شده است اما صرفاً در یک مقطع یعنی مقطع دهم و آن هم به صورت اختیاری تدریس می‌شود و این ضرورت احساس شد که لازم است رادیو به صورت جدی تر وارد عرصه‌ی تلاش برای افزایش سواد رسانه‌ای جامعه شود.

وی تاکید کرد: شاید برنامه‌های زیادی را در شبکه‌های رادیویی راجع به سواد رسانه‌ای شنیده باشید اما این برنامه‌ها، مجمع‌الجزایری بودند که قرار شد یک کار جدید و متمرکز در رادیو گفت و گو انجام شود و حاصل آن کار، کتاب سواد رسانه‌ای از الف تا ی است.

معافی مدنی خاطر نشان کرد: برنامه‌های سواد رسانه‌ای، در رادیو گفتگو ادامه خواهد داشت و در فصل جدید خود با موضوع کارکردهای سواد رسانه‌ای در حوزه‌های مختلف نظیر سیاست، اقتصاد، فرهنگ و جامعه ادامه خواهد یافت.

این مدیر رادیو گفت و گو در ادامه با اشاره به فرآیند تولید، پخش و تبدیل سیزده برنامه رادیو گفت و گو با موضوع سواد رسانه‌ای به کتاب سواد رسانه‌ای از الف تا ی افزود: ما در اتاق فکر خود سوژه‌ها و حوزه‌های مختلفی را مورد بررسی قرار دادیم که نتیجه آن برنامه‌ای بود که با عنوان دنیای شیشه‌ای در رادیو گفتگو پخش شد و این کتاب ماحصل آن برنامه است.

معافی مدنی در ادامه با تقدیر و تشکر از زحمات محمد صادق افراسیابی و معصومه اسمعیل نژاد گفت: کتاب سواد رسانه‌ای از الف تا ی حاصل همکاری و مشارکت ۲۶ نفر از اساتید حوزه ارتباطات، رسانه و سواد رسانه‌ای است.

امتیاز ویژه جمهوری اسلامی در آموزش سواد رسانه‌ای چیست؟

در بخش بعدی برنامه، محمدصادق افراسیابی، ویراستار علمی و مسئول تدوین کتاب «سواد رسانه‌ای از الف تا ی» صحبت کرد.

وی گفت: بر خود لازم می‌دانم که در ابتدای سخنان خود از آقای دکتر حمید شاه‌آبادی، آقای دکتر رضا کوچک‌زاده تهمتن و آقای معافی مدنی و همین طور خانم دکتر اسمعیل نژاد به خاطر فراهم کردن زمینه‌های مورد نیاز چاپ این کتاب در رادیو و گفت و گو تشکر کنم.

وی افزود: باید بگویم که از ابتدا شخصاً به چنین کاری فکر نمی‌کردم، هر چند همیشه دغدغه سواد رسانه‌ای داشتم اما انجام این کار به خاطر پیشنهادی بود که از سوی ریاست رادیو گفت و گو مطرح شد.

افراسیابی در ادامه با اشاره به ضرورت پیشرو شدن جمهوری اسلامی ایران در افزایش سواد رسانه‌ای مردم گفت: همیشه یک نکته ذهن من را به خود مشغول می‌کرد و آن هم این بود که در جمهوری اسلامی چه امتیاز ویژه‌ای می‌توانیم نسبت به دیگر کشورهای منطقه در عرصه سواد رسانه‌ای داشته باشیم. یعنی آیا اساساً کشور ما امتیاز ویژه‌ای دارد و می‌تواند در این حوزه پیشرو باشد یا خیر؟ من فکر می‌کنم که کشور ما به دلایل مختلف می‌تواند در این زمینه پیشرو باشد. دلیل اصلی آن رویکرد حاکمیت فرهنگ اسلامی ایرانی است. چرا که در قرآن و سیره اهل بیت به مفهوم و محتوای سواد رسانه‌ای توجه شده است هر چند طبیعتاً موضوع و عبارت سواد رسانه‌ای موضوع و عبارت جدیدی است اما مفهوم آن از قدیم وجود داشته است.

افراسیابی خاطر نشان کرد: برای مثال آیه «فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلی‏ طَعامِهِ» به همین مفهوم اشاره دارد و می‌گوید که انسان باید با دقت به غذای خود نگاه کند. این غذا فقط به معنای غذای جسم نیست بلکه باید به کتابی که می‌خواند و پیامی که دریافت می‌کند توجه داشته باشد. در جای دیگری حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «فَکِّرْ فَکِّرْ ثُمَّ تَکَلَّمْ»؛ دوبار فکر کن سپس صحبت کن. این که فرد چیزی که می‌شنود و می‌بیند و به هر دلیل به ذهنش خطور می‌کند را فوراً نشر ندهد، این همان تفکر انتقادی است که بدان اشاره می‌کنیم و می‌گوئیم هر پیام را باید مورد بررسی قرار داد و سپس ترویج‌اش داد.

می‌توان از رسانه برای آموزش سواد رسانه‌ای استفاده کرد

مدرس دانشگاه سوره ادامه داد: خیلی‌ها می‌گویند که سواد رسانه‌ای و رسانه قالب جمع نیستند چرا که رسانه به دنبال پروپاگاندا، تبلیغات تجاری و منافع خود است و می‌خواهد هزینه‌هایی دریافت کند. به همین دلیل خیلی وقت‌ها از تکنیک‌هایی استفاده می‌کند که ما در سواد رسانه‌ای آنان را به مخاطب آموزش می‌دهیم و می‌گوئیم فریبش را نخورید. حال سوالی دارم و آن هم این است که سهم تبلیغات در بودجه رسانه‌های پر مخاطب ما در ایران چه قدر است؟ به نظرم خیلی نیست و دولت تحت عنوان بودجه و یارانه به رسانه‌های ما کمک می‌کند. حتی صداوسیما نیز چنین است و به نظرم عمده درآمد صداوسیما از طریق تعامل با سایر نهادهای دولتی و غیردولتی است و بخش کمی از هزینه‌های آن با تبلیغات تأمین می‌شود. بر همین اساس معتقدم با توجه به نوع رویکرد دولت و جمهوری اسلامی نسبت به رسانه‌ها برخلاف خیلی از کشورهای دیگر، رسانه‌های ما می‌توانند در خدمت سواد رسانه‌ای باشند. این موضوع دقیقاً همان چیزی است که رادیو گفتگو انجام داد و موضوع سواد رسانه‌ای را به عنوان یک محور اصلی تعریف و روی آن کار کرد. این مساله نشان می‌دهد که این شبکه رادیویی دغدغه دارد و دوست دارد مخاطبش فعال باشد. در حقیقت ترجیح می‌دهد که مخاطبش سواد رسانه‌ای داشته باشد. حال در چنین صورتی می‌توان پیشنهاد داد که خبرنگاران ما صرفاً نویسنده صحبت‌های مسئولین نباشند و خودشان با نگاه نقادانه اتفاقات را تحلیل کنند. پیشنهاد من تحول در حوزه رسانه است. این‌گونه است که سواد رسانه‌ای مردم بالا می‌رود؛ در غیر این صورت سواد رسانه‌ای محدود به جمع‌های نخبگانی می‌شود و عموم مردم از مسیر دیگری عبور خواهند کرد.

وی نقد و بررسی و تجزیه و تحلیل تکنیک‌های مورد استفاده مسئولین و سلبریتی ها برای اقناع مردم را یکی از روش‌های لازم برای ارتقای سواد رسانه‌ای توسط رسانه‌ها خواند و گفت: پیشنهاد می‌کنم خبرنگاران و روزنامه نگاران آموزش‌های ویژه ببینند تا هر مسئولی و هر سلبریتی صحبتی کرد آن صحبت را از منظر سواد رسانه‌ای نقد کرده و نحوه اقناع مردم را در آن صحبت به خود مردم بیان کنند که این کار روشنگری واقعی است.

افراسیابی با اشاره به تدوین کتاب «سواد رسانه‌ای از الف تا ی» گفت: در بخش اول، ۱۳ برنامه از رادیو گفتگو داشتیم که در آن ۲۴ استاد مهمان برنامه شدند و خود بنده هم در تمام برنامه‌ها با عنوان کارشناس مجری حضور داشتم و بعدها آقای دکتر حسن بشیر هم زحمت رؤیت کتاب و نگارش مقدمه آن را کشیدند و کتاب توسط انتشارات پشتیبان و با همکاری آقای مرتضی چشمه نور چاپ و امروز رونمایی خواهد شد.

وی افزود: تاکید ما بر این بود که در هر برنامه و متناسب با موضوع آن از دو استاد استفاده کنیم. این برنامه‌ها کم‌کم از رادیو گفتگو پخش شد، متن آن پیاده‌سازی شد و محتوای گفته شده در هر جلسه توسط بنده ویرایش و یک جاهایی هم با کسب اجازه از اساتید ناچار شدم برخی موارد گفته شده در رادیو را که ناقص بود تکمیل کرده و حتی تغییر دهم که البته در تمام مراحل هر اقدامی می‌کردم از اساتید حاضر در برنامه‌ها مجوز لازم را اخذ می‌کردم. در نهایت همه اساتید متن‌ها را تأیید کردند و در نهایت تبدیل به این کتاب شد که امروز از آن رونمایی می‌شود.

افراسیابی ادامه داد: در ۶ برنامه اول مهارت‌های سواد رسانه‌ای را به صورت کامل بیان کردیم و در برنامه هفتم تا سیزدهم رویکرد دستگاه‌های مختلف را بررسی کردیم؛ این که دولت چه باید بکند؟ وظیفه بخش خصوصی چیست؟ وظیفه شورای عالی فضای مجازی و مجلس چیست؟ همچنین ادامه نقشه راه ما این است که به سراغ موضوعات مشخص برویم؛ مثلاً سواد رسانه‌ای و اقتصاد، سواد رسانه‌ای و سیاست و….

افراسیابی تاکید کرد: فعلاً تا یک هفته کتاب به صورت عمومی منتشر نخواهد شد که به دلیل حساسیت بنده است. تاکید دارم که کتاب را حتماً یک بار به اساتید حاضر در برنامه‌های رادیویی دنیای شیشه‌ای بدهم و اگر نقطه نظری داشتند، آن را اعمال کنم و سپس کتاب به شکل عمومی عرضه خواهد شد و با هماهنگی رادیو گفتگو در اپ‌استورهای کتاب عرضه خواهد شد. فکر می‌کنم که از یک هفته آینده بتوانیم کتاب را به صورت عمومی عرضه کنیم.

رادیو گفتگو واسطه‌ای بین نخبگان و مردم شد

معصومه اسمعیل‌نژاد، مدرس دانشگاه و تهیه کننده برنامه دنیای شیشه‌ای در رادیو گفتگو سخنران بعدی این جلسه بود.

او گفت: با موقعیتی که رادیو گفتگو فراهم کرد موفق شدیم که این برنامه را بسازیم؛ از اساتیدی که با ما همکاری کردند تشکر می‌کنم. معتقدم رادیو واسطه‌ای بین نخبگان این حوزه و مردم شد تا تجربه‌های این اساتید به صورت مدون علمی منتشر شود. امیدوارم که بتوانیم در فصل دوم برنامه در خدمت اساتید باشیم و جلد دوم همین کتاب را چاپ کنیم.

در بخش بعدی برنامه از تعدادی از اساتید حاضر در برنامه رادیویی درخواست شد تا نقطه نظرات خود را بیان کنند.

نگارش این کتاب اتفاق جدیدی در تدوین ادبیات سواد رسانه‌ای است

صدیقه ببران در این نشست گفت: فکر می‌کنم که با نگارش این کتاب اتفاق جدیدی در حوزه تدوین ادبیات سواد رسانه‌ای رخ داد. کاری که انجام شد بسیار ارزشمند است چرا که ماحصل سال‌ها تجربه اساتید را در دل خود دارد. این کتاب عصاره تفکر و تحقیق چندین ساله اساتید بود که در اختیار مردم قرار خواهد گرفت. سوالاتی که در این برنامه مطرح شد از جمله مواردی بود که هم در ذهن جامعه نخبگانی بود و هم در ذهن مردم. فکر می‌کنم که با این برنامه رادیویی بسیاری از چالش‌های ذهنی دوستان مورد بررسی قرار گرفت و شاید در مواردی حل شد. به نظرم این برنامه برای دانشجویان بسیار مناسب است؛ این که بتوانند سوژه‌یابی کنند و تحقیقات جدیدی در این زمینه داشته باشیم.

لیلا وصالی دیگر سخنران این جلسه بود. او گفت: در حوزه سواد رسانه‌ای، ادبیات زیادی نداشتیم و اگر هم وجود داشته است پراکنده بوده است. از این منظر این کتاب اتفاق بسیار مبارکی است چرا که به مباحث کاربردی توجه داشته است. وقتی نام اساتیدی که در این کتاب نقش داشتند را خواندم بیشتر ترغیب شدم که این کتاب را حتماً بخوانم. در این کتاب با تفکر اساتیدی که در زمینه سواد رسانه‌ای فعالیت دارند آشنا می‌شویم. امیدوارم که این کتاب سرآغاز یک طرح نو و پویا باشد و از تلاش‌های رادیو و تلویزیون در این زمینه تشکر می‌کنم.

امیر عبدالرضا سپنجی یکی دیگر از اساتیدی است که در این کتاب نقش داشته است؛ او گفت: هر جا که هستیم باید با توجه به شرایط دنیا احساس کنیم که آنجا مرکز دنیا است و همه تلاش خود را انجام بدهیم. در حوزه سواد رسانه‌ای هم باید همین اتفاق رخ بدهد و کار را جدی ببینیم. باید بگویم که در تمام کشورهای دنیا روی این موضوع کار می‌کنند و برایشان مهم است.

سواد رسانه‌ای مانند رژیم گرفتن است / جمع‌آوری سال‌ها تجربه اساتید در یک کتاب

غلامرضا کاظمی‌دینان در بخش دیگری از این مراسم رونمایی کتاب گفت: کار قشنگ همیشه زیبا است؛ سواد رسانه‌ای از آن بحث‌هایی است که در زندگی انسان‌ها و جوامع بسیار اثرگذار است. سواد رسانه‌ای به معنای رژیم‌گرفتن است. چطور برای این که چاق نشوم و سلامت بمانم، رژیم غذایی می‌گیریم؟ پیش دکتر و کارشناس تغذیه می‌روم، برنامه می‌گیرم و بر طبق آن عمل می‌کنم تا بتوانم سالم زندگی کنم. سواد رسانه‌ای دقیقاً همین را می‌گوید؛ وقتی من سواد نداشته باشم، هر روزنامه‌ای که به دستم برسد را می‌خوانم و هر مطلبی که به دستم می‌رسد را بازنشر می‌دهم، این مساله باعث می‌شود که از نظر روحی مشکل پیدا کنم. سواد رسانه‌ای به من می‌گوید به دنبال چه چیزی برو که مناسبت باشد. بنابراین نوشتن این کتاب کار قشنگی است و باید تشکر کرد. یکی از مشکلات دانشگاه و دانشجویان ما این است که اساتید به صورت آکادمیک درس می‌دهند و تجربه کاری خود را نمی‌گویند. چنین دانشجویی بعد از فارغ‌التحصیلی وارد رسانه می‌شود اما هیچ‌چیز بلد نیست. حال وقتی که اساتید این حوزه تجربیات خود را بیان کردند و تبدیل به کتاب شد، مرجع بسیار خوبی برای دانشجویان ما می‌شود. این کتاب می‌تواند جایگزین فلان کتاب آکادمیک نظریه‌ها بشود. بنده از آقای دکتر شاه‌آبادی و مدیران رادیو گفتگو و آقای دکتر افراسیابی تشکر می‌کنم که به چنین موضوعی اهتمام داشتند و امیدوارم این کار ادامه داشته باشد.

سیما میربخش سخنران پایانی این مراسم بود. او گفت: در کشورهای اروپایی چیزی به نام هفته مدرسه و رسانه وجود دارد. چه خوب است چنین برنامه‌هایی برای مدارس ما چیده شود تا پیوندی بین رسانه و مدارس ایجاد شود. این موضوع باعث می‌شود که بچه‌ها سواد رسانه‌ای را لمس کنند.

در پایان این مراسم، از کتاب «سواد رسانه‌ای، از الف تا ی» رونمایی شد و به اساتیدی که در برنامه دنیای شیشه‌ای رادیو گفت و گو با موضوع سواد رسانه‌ای حضور داشتند، لوح تقدیری از سوی حمید شاه‌آبادی، معاون صدای سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران همراه با یک جلد از کتاب انتشارات پشتیبان اهدا شد.

گفتنی است پس از پایان این مراسم، اساتید و دست‌اندرکاران مشارکت کننده در تألیف این کتاب با همراهی محمدصادق افراسیابی دیداری با رئیس فرهنگسرای سرو ناصر امین‌زاده و معاون فرهنگی فرهنگ سرای سرو پروین ملایی داشتند.

در این دیدار صمیمانه ناصر امین زاده مدیر فرهنگی هنری منطقه ۶ و رئیس فرهنگ سرای سرو ضمن تقدیر از جناب آقای دکتر کوچک زاده مدیر رادیو فرهنگ و همچنین فعالیت‌های این گروه در نشر این کتاب بسیار ارزشمند گفت: با توجه به رابطه پیچیده و انکارناپذیر میان فرهنگ و رسانه، به ضرورت ارتقای سواد رسانه‌ای شهروندان در عصر اطلاعات و لزوم آموزش مهارتهای مواجهه افراد با رسانه‌ها، استمرار و ادامه همکاری و فعالیت با صدای جمهوری اسلامی ایران و رادیو گفتگو و این گروه، ضروری می‌نماید.‌

در این جلسه مقرر شد که برنامه‌های دیگری با موضوعات مرتبط با سواد رسانه‌ای نظیر سواد رسانه‌ای و فرهنگ، تأثیر آن در جامعه و … در ابعاد گسترده‌تر در این فرهنگسرا برگزار شود تا مخاطبین علاقه‌مند بتوانند از این پایگاه فرهنگی هنری که یکی از سیاست‌های خود را ترویج صحیح علوم رسانه‌ای قرار داده است به نحو احسن استفاده کنند.