تصویر روز: (حمید طلیمی) فرش ایران با هزاران سال قدمت به عنوان میراثی ماندگار در جهان به کیفیت، طرح و نقش های زیبا و بی نظیرمعروف بوده و همواره توجه کارشناسان جهان را به خود جلب کرده و در منازل بسیاری از مردم جهان هنرنمایی می کند.
دست بافته‌ های ارزشمند مردم ایران زمین سالانه مقادیر زیادی ارز آوری داشته و به اقتصاد کشورکمک کرده است. اگرچه چندسالی ورود رقبای تازه به دوران رسیده بازارهای جهانی، نفسهای آن را به شماره انداخته اما بدون شک حرف اول و آخر بازار فرش توسط هنرمندان زده خواهد شد.
صنعت قالیبافی در درون خود چندین شغل جانبی از جمله رنگرزی، چله‌کشی، نقشه‌کشی، تهیه نخ‌های کرکی و ابریشمی و فروشندگی فرش دارد. بنابراین نقش فرش در اشتغالزایی و کسب درآمد برای بافندگان غیر قابل انکار است. این صنعت ضمن این که کمترین میزان ارزبری را دارد، کم هزینه ترین شیوه ایجاد اشتغال در کشور را نیز به خود اختصاص داده است.
علی رغم همه مشکلاتی که بافندگان فرش با آن روبرو هستند، اما هنوز سوسوی امیدی در پیچ و خم جاده نه چندان هموار صادرات فرش دستباف ایران به چشم می خورد.
در ادامه با انتشار اخبار و اطلاعات مراکز دولتی و رسانه های رسمی کشور به بررسی وضعیت تولید و صادرات فرش می پردازیم.

مطابق آمارها، در سال ۲۰۱۹ بیش از یک میلیارد دلار فرش دستباف در مبادلات جهانی به کشورهای مختلف صادر شد. در این میان جمهوری اسلامی ایران سهم ۷.۹ درصدی از مجموع صادرات فرش دستباف را به خود اختصاص داد.

 همه ساله بیش از ۹۵ کشور در تعرفه «۵۷۰۱» (فرش دستباف اعم از پشمی، ابریشمی و گبه) تجارت داشته‌اند که از بین آنها فقط هشت کشور ایران، هند، پاکستان، نپال، ترکیه، چین، افغانستان و مصر هم زمان در زمینه‌های تولید و صادرات فرش دستباف فعالیت داشته‌اند.

در حالی که مجموع صادرات فرش دستباف در جهان در سال ۲۰۱۶ به بیش از یک میلیارد و ۴۵۹ میلیون دلار رسیده بود، این آمار در سال‌های اخیر همواره با کاهش مواجه شده است.به گزارش ایرنا، در سال ۲۰۱۹، جمهوری اسلامی ایران سهم ۷.۹ درصدی از مجموع صادرات فرش دستباف را به خود اختصاص داد. در این سال هندی‌ها با ۳۱.۷ درصد و مصر با ۱۸.۲ درصد، سهم بالاتری نسبت به ایران در بازارهای جهانی به خود اختصاص دادند و پس از کشورمان، کشورهای نپال با ۶.۵ درصد، پاکستان با ۶.۲ درصد، ترکیه با ۴.۷ درصد و چین با ۳.۸ درصد قرار دارند.

صادرات سال ۹۹

مطابق آخرین آمارهای منتشر شده گمرک جمهوری اسلامی ایران، در ۹ ماهه سال ۹۹ حدود دو میلیون و ۷۶۴ هزار و ۹۰۰ تن فرش دستباف به ارزش ۵۲ میلیون و ۴۰۰ هزار دلار صادر شد.

این آمار در مقایسه با مدت مشابه سال ۹۸، رشد ۱۶.۴ درصدی وزنی و افت ۴.۹ درصدی از نظر ارزش داشته است.

به گفته «فرح‌ناز رافع» رئیس مرکز ملی فرش ایران، دلیل اصلی این مساله، لزوم رفع تعهدات ارزی از سوی صادرکنندگان بود.

رئیس مرکز ملی فرش ایران در گفت‌وگو با ایرنا خاطرنشان‌کرد: به دستور وزیر صنعت، معدن و تجارت، مقرر شد رفع تعهد ارزی برای صادرکنندگان فرش دستباف به یک سال تغییر کند، هر چند معتقدیم فرش ایرانی میراث کهن کشور ما است و موضوع تعهد ارزی نباید برای آن مصداق داشته باشد.

راه‌اندازی خانه‌های فرش

وی افزود: جمهوری اسلامی ایران نه فقط افزایش صادرات، بلکه هدف اصلی مدیریت جهان در این عرصه را دنبال می‌کند تا از این طریق به فرهنگ‌سازی بپردازد.

رافع اظهار داشت: این مهم از طریق حضور در نمایشگاه‌ها و حراج‌های بین‌المللی، بازاریابی، اعزام هیات‌های تجاری و راه‌اندازی خانه‌های فرش دنبال می‌شود.
وی بیان‌داشت: اکنون در کشورهای چین، امارات، روسیه، ایتالیا و فرانسه به دنبال راه‌اندازی خانه‌های فرش هستیم.
رئیس مرکز ملی فرش ایران ادامه‌داد: علاوه بر آموزش افرادی برای معرفی فرش دستباف ایرانی در این خانه‌ها، دانش‌آموزان نمونه و نفرات برتر المپیادهای فرش نیز به این خانه‌ها اعزام خواهند شد تا به تشریح و بیان طرح‌ها، نقشه‌ها و داستان‌های فرش‌های ایرانی بپردازند.
وی خاطرنشان‌کرد:‌ در همین پیوند، استارتاپ‌هایی به منظور بازاریابی، بازارسازی و خلق ارزش در جامعه هدف شکل گرفته و مدیران متخصص فروش بازاریابی تربیت می‌شوند.
رافع با اشاره به ظرفیت‌ها و قابلیت‌های بالای بازار چین، تصریح‌کرد: اکنون همه تم‌ها، نقاشی‌ها و اسطوره‌های این کشور شناسایی شده‌اند تا در این راستا به تولید فرش بپردازیم.
توسعه پایانه‌های صادراتی
وی به راه‌اندازی نخستین پایانه تخصصی صادرات در استان زنجان به صورت پایلوت و آزمایشی اشاره کرد و گفت: دومین پایانه صادراتی که عنوان دهکده جهانی فرش را نیز با خود یدک خواهد کشید، در محل فرودگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) و پس از آن سایر پایانه‌های صادراتی در اصفهان، شیراز و آذربایجان شرقی راه‌اندازی خواهند شد.
این مقام مسوول، راه‌اندازی گمرکات تخصصی فرش دستباف، آموزش و توانمندسازی کارشناسان تخصصی در گمرک و از همه مهمتر ایجاد بستر مناسب برای آشتی دادن جوانان با فرش دستباف را از دیگر برنامه‌های مهم برای توسعه صادرات در این حوزه برشمرد.
آمار تولید فرش دستباف
مطابق آمارها، در ۱۰ ماهه سال ۹۹ بیش از یک میلیون و ۸۶۹ هزار و ۴۰۳ متر مربع فرش دستباف در کشور تولید شد. این آمار در هم‌سنجی با سال ۹۸ (تولید یک میلیون و ۲۳۱ هزار و ۳۲۱ متر مربع) رشد ۳۴ درصدی داشته است.
۴۲ درصد از تولیدات یاد شده در ۱۰ ماهه ۹۹ مربوط به فرش‌های دستباف تجاری ۲۵ تا ۴۵ رج، ۱۹ درصد فرش درشت‌باف، ۱۶ درصد فرش‌های ظریف و کرک، ۹ درصد تابلو فرش، هشت درصد گبه و ۶ درصد فرش تمام ابریشم بوده است.
فعالان عرصه فرش دستباف
برپایه این گزارش، از بین بیش از دو میلیون نفر شاغلان حوزه فرش دستباف، ۶۰ درصد آنان را قالی‌بافان مستمر، ۳۱ درصد آنان را قالی‌بافان غیر مستمر (فصلی) و ۹ درصد دیگر را مشاغل جانبی حوزه فرش دستباف تشکیل می‌دهند.
در سال ۹۹ تعداد ۱۰ هزار و ۱۴۰ واحد تولید فرش دستباف در کشور فعال بودند که مشتمل بر هفت هزار و ۲۵۶ واحد غیر متمرکز قالی‌بافی، دو هزار و ۷۸۷ کارگاه متمرکز قالی‌بافی و ۹۷ مجتمع بزرگ قالی‌بافی بود.
همچنین از مجموع ۱۹۱ هزار و ۵۴۵ نفر شاغل در ۱۲ هزار و ۶۲۵ واحد تولیدی و توزیعی مرتبط، ۶ هزار و ۶۲۹ نفر در بخش فرش فروشی، دو هزار و ۴۹۱ نفر در قالی‌شویی، یک‌هزار و ۶۸ نفر در فروش مواد اولیه، ۸۹۸ نفر در بخش فروش دار و ابزار، ۳۵۵ نفر در بخش رنگرزی، ۴۷۸ نفر در بخش طراحی فرش و ۷۰۶ نفر در بخش رفوگری، پرداخت و مرمت فعالند.
تا سال ۹۹ تعداد بیمه‌شدگان تامین اجتماعی در فرش دستباف به بیش از ۲۶۱ هزار نفر رسید، اما برای سال ۱۴۰۰ پیش‌بینی شده تا این آمار رشد ۲۰ درصد داشته باشد، یعنی به تعداد ۳۱۳ هزار نفر افزایش یابد که به همین منظور یک‌هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان تخصیص خواهد یافت.
همچنین در مجموع پنج هزار و ۸۹۹ نفر در ۱۹ دانشگاه و ۱۱۵ هنرستان در سطح ۱۹ استان کشور در رشته فرش مشغول به تحصیل هستند که دو هزار و ۵۳۹ نفر آنان را دانشجویان و سه‌هزار و ۳۶۰ نفر آنان را هنرجویان هنرستان‌های فرش تشکیل می‌دهند.