تصویر روز : ساخته های سفالگری کودکان در عین سادگی، بسیار پیچیده تر و دقیق است . بدین وسیله اطلاعاتی بسیار سودمند و معتبر در راستای شناخت و دسترسی به بخشی از روانِ ناخودآگاه و گاه کاملا آگاهانه کودکان ما منتقل می کند.

گاهی باید به پاسخ سوالی که تقریبا فراموش شده اندیشید، که اصولا چرا کودکان درگیر هنری مثل سفالگری می شوند؟؟
یکی از فرضیات آن است که کودکان و نوجوانان از طریق ساختِ سه بعدی ذهنیاتشان، به طریقی به اِعمال کنترل بر رویدادهایی می پردازند که در زندگی واقعی برای آنها امکان پذیر نیست و از این رهگذر رضایت خاطر بدست می آورند.

به طور کلی کار با گِل شکلی از بازی در تنهایی و نیز فعالیتی اجتماعیست که در معرض مداخله ی عوامل اجتماعی قرار دارد و تاثیرات مهمی که فرآیند ساخت بر اثر تکمیل شده می گذارد غیر قابل انکار است.
گِل بازی یکی از نیازهای بنیادی و اساسی کودک است. به رغم اینکه والدین به دلیل کثیف شدن لباس ها، محدودیت هایی برای این بازی ایجاد می کنند ولی کودکان به محض اینکه به خاک و گِل برسند همانند ماهی که بیرون از آب بوده به محض رسیدن به آن زنده شده و شروع به تحرک و فعالیت می کند.

کودکان از گِل بازی لذت فراوانی می برند و از نظر روحی و روانی ارضا می شوند و با قوه ابتکار و خلاقیت خویش چیزهای نو می سازند و می توانند به تصورات و تخیلات خویش جامه عمل پوشیده و آن را به شکل مجسم در آورند.
کودکان به هنگام این بازی نتیجه اعمال خود را که باعث بالا بردن اعتماد به نفس می گردد، مشاهده می کنند، فکر می کنند، تصمیم می گیرند و با به کارگیری قوه تخیل و تصور چیزی خلق می کنند و با رضایت خاطر در باره آنچه که ساخته اند سخن می گویند و بر روی آن اسم می گذارند.

به همین دلیل امروزه بازی با گِل رُس در آموزش خردسالان از اهمیت خاصی برخوردار است. گِل رس نرم و قابل انعطاف است، با دست های کودک به راحتی شکل می گیرد، شکل دادن به آن کاملاً در اختیار کودک قرار دارد و هر طوری که خواسته باشد می تواند به آن شکل بدهد.

فواید سفالگری و گِل بازی برای کودکان و نوجوانان
۱ـ رشد و پرورش خلاقیت
خلاقیت و نوآوری کودک غالبا در زمان هایی شکوفا می شود که آزادی عمل دارد، می تواند قوه تخیل خویش را برای ساختن چیزی به کار اندازد. از آنجا که بازی با گِل رس طبق الگو، مدل و نقشه از پیش تعیین شده نیست کودکان می توانند به آفرینش دست بزنند، نیز به دلیل قابلیت انعطاف و نرمی گِل می توانند به هر صورتی که بخواهند آن را شکل بدهند و خیلی سریع می توانند خراب کنند. همان طور که نقاشی کردن موجب خلاقیت، ابتکار، نوآوری و لذت درونی برای کودک می شود، گِل بازی افزون بر همان اثرات، سرگرمی بسیار لذت بخش و شادی آفرین برای کودکان به حساب می آید.
۲ـ رشد و پرورش گویایی
باید به کودکان فرصت داد از راه گِل بازی، مجسمه سازی، کولاژ و نقاشی احساسات و عقاید خویش را بیان نمایند. در بازی با گل رس کودک می تواند فکر کند، تصمیم بگیرد و با کمک قوه تخیل و تصورش چیزی بیافریند و در پایان احساس رضایت کند و در باره ساخته هایش صحبت کند. احساس رضایت ناشی از ساختن بسیار پراهمیت است.
۳ـ رشد و کنترل اعصاب و عضلات
بیشتر کارهایی که با گل انجام می گیرد با به کارگیری انگشت و دست می باشد. فشار دادن، ضربه زدن، جدا کردن، غلطاندن، قطعه قطعه کردن، به همدیگر متصل کردن و … به رشد عضلات کمک می کند و باعث می شود کودک تجربه های آسان و موفقی برای خود کسب نماید.
۴ـ رشد و پرورش مهارت های اجتماعی
وقتی چند کودک با همدیگر گل بازی می کنند از شراکت و داد و ستد برای ساختن چیز مورد علاقه شان لذت برده و مهارت های اجتماعی شان پرورش پیدا می کند.
۵ـ پرورش قدرت تجسم فضایی و هندسی
کار با گل رس زمینه پرورش ادراک فضایی و هندسی کودک را افزایش می دهد چون کودک می تواند صورت های فضایی و هندسی را به صورت عینی خلق کرده و مشاهده کند؛ مثلاً ساخت یک جعبه، چمدان، آدم، مربع، مستطیل، دایره و … همه این مفاهیم را می تواند از طریق گل بازی عینیت بخشد و با مفاهیمی مانند نرمی، سفتی، زبری، سختی، سبکی، سنگینی، طول، سطح و حجم آشنا گردد.
۶ـ پرورش حس لامسه
هر یک از حواس که بیشتر در معرض محرکات محیطی قرار بگیرد، کاربرد و مهارت آن افزایش می یابد. گل رس علاوه بر تمامی مزایای دیگری که برای کودک دارد حس لامسه کودک را پرورش داده و زمینه درک و فهم حس لمس کردن را برای او فراهم می کند و مفاهیمی مانند سفت، سخت، نرم، زبر، مرطوب، خشک و … را برای کودک معنی دار می کند.
۷ـ تقویت و هماهنگی چشم و دست
کودک برای شکل دادن به گل از عضلات دست استفاده می کند و به دنبال آن چشم را به همکاری با دست وا می دارد و از قوه تخیل و تصور خویش برای خلق و ابداع آن کمک گرفته و چیزی را می آفریند.
۸ـ تشخیص و درمان مشکلات روانی
تجربیات بازی درمانگران نشان داده است که کودکان عصبی و زودرنج را می توان از طریق گل بازی، شن بازی و آب بازی درمان کرد.
بازی کردن با آب، خاک، شن و گل اثر معجزه آسایی در حل مشکلات و بروز خلاقیت کودکان دارد. آنان از طریق بازی و ساختن یک غول، گرگ، سگ، مار و … آن را مورد حمله قرار دادن و خراب کردن می توانند از ترس ها، وهمیات، احساسات و پندارهای واهی رهایی یابند.
گِل بازی برای کودک این فرصت را ایجاد می کند تا احساسات ناخوشایند و سرکوب شده خویش را ابراز نموده و به لحاظ روانی تخلیه و سبک شود.

فاطمه حسنلی/ مدرس و کارشناس عالی سفالگری