تصویر روز ـ اخیراً مسعود پزشکیان رئیس جمهور در مصاحبه‌ای با اشاره به تصمیم دولت برای اعطای کالابرگ به 7 دهک پایین کشور گفت: قدم اول معیشت مردم است که با تصمیماتی که گرفته شده در حال برنامه‌ریزی است و مقام معظم رهبری اجازه دادند نزدیک یک میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی برداشت شود، این اعتبار به کالابرگ تبدیل خواهد شد و به 7 دهک مردم داده می‌شود و این ادامه پیدا می‌کند.

تسنیم نوشت، پیش از آن نیز وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی از برنامه حمایتی دولت در آستانه ماه مبارک رمضان و نوروز به‌ویژه برای دهک‌های کم‌درآمد سخن گفته بود که تا 10 اسفند ماه مرحله نخست آن اجرایی می‌شود. به‌گفته احمد میدری، در این طرح کالابرگ الکترونیک به سه دهک اول جامعه به‌میزان 500 هزار تومان و برای بقیه دهک‌ها یعنی دهک‌های 3 تا 7 به‌مبلغ 350 هزار تومان به‌ازای هر فرد اختصاص می‌یابد و پیش‌بینی شده است این کالابرگ به 70 درصد جامعه تعلق گیرد و 11 قلم کالای اساسی را در بر گیرد.

در شرایطی که تورم روزافزون و افزایش قیمت کالاهای اساسی، زندگی بسیاری از خانواده‌ها به‌ویژه اقشار کم‌درآمد را تحت تأثیر قرار داده است، دولت با اجرای طرح اعطای کالابرگ الکترونیک، تلاش می‌کند بخشی از فشار اقتصادی بر دوش مردم را کاهش دهد. این طرح که در آستانه ماه مبارک رمضان و عید نوروز به اجرا درمی‌آید، می‌تواند حداقل برای این دو مناسبت مهم، کمی از دغدغه‌های معیشتی مردم بکاهد.

طرح کالابرگ الکترونیک با هدف حمایت از اقشار کم‌درآمد و کاهش فشار تورمی بر زندگی آن‌ها طراحی شده است. در شرایطی که قیمت کالاهای اساسی مانند روغن، برنج، گوشت و مرغ به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته است، این طرح می‌تواند به خانواده‌ها کمک کند تا بخشی از نیازهای خود را با هزینه کم‌تر تأمین کنند، به‌ویژه در ماه رمضان که مصرف برخی کالاها افزایش می‌یابد و همچنین در آستانه عید نوروز که هزینه‌های خانوارها بیشتر می‌شود، این طرح می‌تواند نقش مؤثری در کاهش فشار اقتصادی ایفا کند.

کالابرگ، میراث حمایتی دولت سیزدهم برای دولت چهاردهم

البته ایده اختصاص کالابرگ به دهک‌های پایین جامعه به این دولت منحصر نمی‌شود، ماجرا از این قرار است که در اواخر دوران دولت سیزدهم و بعد از اجرای آخرین مرحله طرح کالابرگ الکترونیکی برای اغلب دهک‌های جامعه در اردیبهشت‌ماه امسال که گفته شده بود بیش از 90 درصد مورد اقبال و پذیرش مردم قرار گرفته بود، مصوبه‌ای در دولت شهید رئیسی گذرانده شده بود تا اعتبار برای این طرح حمایتی تأمین شود و به اجرا در بیاید ولی با شهادت رئیس‌جمهور و تعویض دولت، این کار معطل ماند.

دولت چهاردهم که در تابستان 1403 بر سر کار آمد، اعلام کرد حمایت از اقشار آسیب‌پذیر را در دستورکار خود دارد. طرح کالابرگ الکترونیکی یکی از شیوه‌های اعمال این حمایت بود که طی دو مرحله اجرا، امتحان خود را پس داده بود و زیرساخت‌های آن نیز در کشور فراهم شده بود.

طی چند مرحله پیگیری مشخص شد دولت چهاردهم هم قصد اجرای این طرح را دارد و در پی آماده‌سازی ظرفیت‌ها و هم‌چنین تخصیص اعتبار برای آن برآمده است. ماه گذشته قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی اعلام کرد که با توجه به تکانه‌های اقتصادی و لزوم حمایت از اقشار ضعیف جامعه، لازم است شب عید و ماه رمضان کالابرگ الکترونیکی به مردم داده شود و رئیس‌جمهور و وزارت تعاون بر آن اهتمام داشته باشند.

کالابرگ به‌معنای کوپنی‌شدن اقتصاد نیست

در شرایطی که سیاست‌های تورمی حذف ارز نیما و افزایش نرخ ارز رسمی کشور مشخصاً تبعات تورمی سنگینی را برای اقتصاد ایران به‌همراه داشته است و زمزمه‌های افزایش سطح عمومی قیمت‌ها کاملاً محسوس است، حمایت از اقشار ضعیف یکی از دغدغه اصلی حاکمیت است. اجازه رهبر معظم انقلاب اسلامی برای برداشت 1 میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی، به‌منظور تخصیص برای توزیع کالابرگ میان 7 دهک پایین جامعه، مهر اثباتی بر این ادعاست.

اما در این میان برخی از رسانه‌ها سعی دارند با قیاس کالابرگ با کوپن وضعیت توزیع کالابرگ را هم به دستاویز سیاسی تبدیل و این اقدام را رو به عقب عنوان کنند، این در حالی است که فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت در خصوص مقایسه کالابرگ با کوپن گفته بود: بسیاری بر این نکته تأکید می‌کنند که ما به سیستم کوپن‌دهی در گذشته بازگشته‌ایم، در حالی که ارائه کالابرگ با سیستم کوپن‌دهی دوران جنگ تفاوت‌هایی دارد. کوپن‌دهی در دوران جنگ تحمیلی، در شرایطی اجرا شد که کشور با کمبود شدید کالاهای اساسی و شکل‌گیری بازار سیاه مواجه بود. در آن دوران، دولت ناگزیر بود با توزیع کوپن، کالاهای محدود را به‌صورت عادلانه‌تر میان مردم تقسیم کند.

دو ویژگی اصلی کوپن‌ها عبارت بودند از:

1. کمبود کالاها: به‌دلیل شرایط جنگی و تحریم‌ها، بسیاری از کالاهای اساسی در کشور نایاب بودند.
2. توزیع عمومی: کوپن‌ها بین همه افراد جامعه توزیع می‌شد تا اطمینان حاصل شود که همه به حداقل کالاهای مورد نیاز دسترسی دارند.

اما کالابرگ امروز، در شرایطی کاملاً متفاوت اجرا می‌شود. در زمان حاضر، کشور با کمبود کالاهای اساسی مواجه نیست و بازار سیاهی برای این کالاها شکل نگرفته است.کالابرگ نه به‌دلیل بحران، بلکه به‌عنوان یک سیاست حمایتی هدفمند برای افزایش قدرت خرید دهک‌های پایین جامعه توزیع می‌شود. این سیستم، به‌خلاف کوپن‌های دوران جنگ، تنها به اقشار نیازمند اختصاص می‌یابد و از مکانیسم‌های مدرن و دیجیتال برای توزیع استفاده می‌کند.

لزوم اعطای کالابرگ در ایام رمضان و عید نوروز

آن‌گونه که وزیر تعاون اعلام کرده است، این طرح در دو مرحله یکی پیش از ماه مبارک رمضان و دیگری در آستانه نوروز اجرا می‌شود و 65 هزار میلیارد تومان برای آن اعتبار در نظر گرفته شده است، البته باید گفت که حمایت دولت‌ها از معیشت خانوارها محدود به ایران نیست و در سایر کشورها و حتی در کشورهای توسعه‌یافته و اقتصادهای پیشرو نیز شیوه‌های متنوعی از حمایت غذایی و معیشتی دولت‌ها از خانوارها دیده می‌شود.

اما نکته‌ای که لزوم تخصیص کالابرگ در این ایام را به‌مراتب بیشتر می‌کند، همزمانی ماه رمضان با عید نوروز است. مشخص است که طبق تجارب گذشته در این ایام همواره تقاضای کالای اساسی نسبت به سایر ایام بالاتر می‌رود که همین امر منجر به افزایش تقاضا در بازار خواهد شد.

منتقدان دیروز کالابرگ، حامیان امروز آن

در سال 1401 یکی از اولویت‌های اجرای اصلاحات اقتصادی دولت، اصلاح روش پرداخت ارز ترجیحی به کالای اساسی و تغییر شیوه حمایت خانوار از شکل غیرمستقیم به مستقیم بود. در این سیاست یارانه نقدی به خانوار، جایگزین تخصیص ارز ترجیحی به کالای اساسی شد که افزون بر یارانه‌ای بود که به‌صورت نقدی پیش از این (یک مرحله سال 1389 و یک بار در سال 1398) پرداخت می‌شد. تغییر شیوه حمایت از خانوار در سال 1401 باعث متورم شدن اعتبارات تبصره هدفمندی یارانه‌ها در لایحه بودجه سال 1401 و قوانین بودجه سنواتی شد که قرار بود زیان رفاهی خانوار را از طریق یارانه نقدی جبران کند.

در این شرایط برخی کارشناسان اقتصادی بر این باور بودند فشار معیشتی خانوار از طریق افزایش تورم ناشی از عدم تخصیص ارز ترجیحی به کالای اساسی می‌تواند سبب تشدید فقر و نابرابری شود و با توجه به اثرپذیری مستقیم کالاهای خوراکی از تورم، این نگرانی وجود داشت که توزیع یارانه به‌شکل نقدی نمی‌تواند در بهبود رفاه خانوار کمک کند و چون عدد یارانه نقدی ثابت است، به‌مرور زمان بار دیگر قدرت خرید مردم کاهش می‌یابد و اثر یارانه از بین می‌رود،
این در حالی بود که در همان سال‌ها، برخی از رسانه‌هایی که هم‌اکنون از کالابرگ حمایت می‌کنند، این طرح حمایتی دولت را بی‌اثر می‌خواندند و با کلیدواژه اقتصاد کوپنی سعی در تخریب این سیاست داشتند.

لازم به ذکر است که یکی از سیاست‌های غیر قابل تغییر جمهوری اسلامی در تمامی این سال‌ها، حمایت از سفره معیشتی اقشار ضعیف و دهک‌های پایین جامعه بوده است و تخصیص کالابرگ آن هم در این شرایط به‌قطع تصمیمی ضروری و اجتناب‌ناپذیر بود، سیاستی که با توجه به مجوز برداشت 1 میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی بنا به توجه ویژه رهبری به اقشار کم‌درآمد در دستور کار قرار گرفته است.