تصویر روز ـ شاید چند دهه پیش یا شاید کمتر از آن چندسال قبل، کمتر کسی باور می‌کرد یک شهروند یا سیاست‌مدار آمریکایی بتواند به این شکل در صحنه سیاسی داخلی آلمان تأثیر‌گذاری نشان دهد و حتی یک جنجال و آشوب سیاسی بزرگ در این کشور برپا کند. اما ایلان ماسک، میلیاردر آمریکایی، مشاور و مسئول نهاد بهره‌وری در دولت آینده ترامپ، در هفته جاری و از هزاران کیلومتر آن طرف‌تر، دقیقاً چنین بلایی را بر سر آلمانی‌های مدعی و مغرور آورد.

او با توئیت‌ها و اظهارنظر‌های خود در مورد انتخابات آلمان جنجالی بزرگ به پا کرده که احتمالاً تا زمان برگزاری انتخابات در ۲۳ فوریه ۲۰۲۵ (۵ اسفندماه) و حتی پس از آن ادامه خواهد یافت. این در شرایطی است که آلمانی‌ها پس از انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا، نگران سیاست‌های ترامپ درقبال اروپا و آلمان بودند و حالا باید نگران ماسک و تأثیر اظهارنظر‌های او بر وضعیت بحران‌زده سیاسی کشور هم باشند. درواقع این دقیقاً همان شرایطی است که در ضرب‌المثل‌های فارسی از آن به «قوز بالای قوز» یاد می‌شود.

آلمانی‌ها در تدارک برگزاری انتخابات زودتر از موعد
با توجه به اختلافات در دولت ائتلافی شولتز بر سر مسائلی همچون سیاست‌های مرتبط با بودجه، بحران مالی و اقتصادی، چگونگی حمایت از اوکراین و آنچه به «ترمز بدهی‌ها» معروف شده بود، پیش‌بینی می‌شد ائتلاف چراغ راهنمایی (شامل احزاب سوسیال دموکرات، سبز‌ها و دموکراتیک آزاد) دیر یا زود دچار از هم پاشیدگی شود؛ اتفاقی که در نهایت در ۶ نوامبر به‌وقوع پیوست و با رأی عدم اعتماد مجلس به دولت در ۱۶ دسامبر تکمیل شد. این رخداد شرایط را برای برگزاری انتخابات زودتر از موعد فراهم کرد و ۲۳ فوریه ۲۰۲۵ (۵ اسفندماه) به عنوان زمان برگزاری انتخابات تعیین شد که هفت‌ماه زودتر از موعد مقرر و قانونی برگزاری انتخابات است.

اکنون همه احزاب سیاسی خود را برای برگزاری این انتخابات مهم مهیا می‌کنند. پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد که رقابت بسیار فشرده و تنگاتنگ خواهد بود و مانند دوره قبل هیچ حزبی قادر به کسب اکثریت مطلق و تشکیل دولت مستقل نخواهد بود، بنابراین بازهم باید در انتظار تشکیل دولتی ائتلافی بود، اما ترکیب این ائتلاف و حزب هدایت‌کننده دولت اهمیت زیادی دارد. برخی برآورد‌ها نشان می‌دهند حزب دموکرات مسیحی آلمان به رهبری فردریش مرز از شانس بیشتری برای تشکیل دولت برخوردار است. در مورد ترکیب دولت ائتلافی پیش‌بینی دشوار است؛ چراکه رقابت و تمایل احزاب برای همکاری با یکدیگر در این زمینه نقشی تعیین‌کننده دارند. بااین‌حال آنچه به این انتخابات و نتایج آن حساسیت ویژه‌ای بخشیده، حضور پررنگ حزب راستگرا و ملی‌گرای افراطی «آلترناتیوی برای آلمان» (AFD) است.

حزب آلترناتیوی برای آلمان نسبت به دیگر احزاب سیاسی آلمان سابقه چندانی ندارد و هسته اولیه‌اش حدود یک‌دهه قبل (۲۰۱۳) پایه‌ریزی شده است. عقاید این حزب به‌شدت پوپولیستی است و مخالفت با اتحادیه اروپایی و مهاجرستیزی دو ویژگی برجسته آن محسوب می‌شود. به دلیل بروز برخی عقاید و عملکرد‌های نژادپرستانه از جانب حزب، اداره فدرال حفاظت از قانون اساسی آلمان این حزب را در لیست «احزاب مظنون به افراط‌گرایی» قرار داده است. با وجود این روزبه‌روز بر طرفداران حزب افزوده می‌شود، به‌طوری‌که براساس آخرین نظرسنجی‌ها احتمالاً بتواند در جایگاه دومین حزب برتر انتخابات قرار گیرد. اما با توجه به مخالفت آشکار احزاب سیاسی دیگر و عدم تمایل آنها برای ائتلاف با‌ای‌اف‌دی، امکان تشکیل یک دولت ائتلافی به رهبری آن تا حد زیادی غیرممکن به نظر می‌رسد.

جنجال آلمانی‌ها با ایلان ماسک چگونه آغاز شد؟
آلمانی‌ها و ایلان ماسک از ماه‌ها قبل بر سر اوکراین و حمایت از این کشور در جنگ با روسیه اختلاف مواضع داشتند و مواضع مالک شبکه ایکس در نقد حمایت بی‌شائبه اروپا از کی‌یف، گاهی اوقات با واکنش سیاست‌مداران آلمانی مواجه می‌شد. اما چالش کنونی و اصلی از زمانی آغاز شد که این میلیاردر آمریکایی پس از واقعه تروریستی اخیر در ماگدبورگ آلمان، با انتشار پیامی بسیار تند و زننده در شبکه اجتماعی ایکس، نخست‌وزیر آلمان را احمق و بی‌کفایت خواند و استعفای فوری وی را خواستار شد. به‌علاوه او این حمله مرگبار را نتیجه مستقیم مهاجرت بی‌رویه به آلمان دانست. به نظر می‌رسد این نوع حمله بی‌پروا از سوی یک فرد خارجی و یک سیاست‌مدار بالقوه ایالات متحده به شخص نخست‌وزیر آلمان بی‌سابقه بوده است. درعین‌حال این اظهارنظر‌ها نوعی مداخله مستقیم در سیاست‌های داخلی این کشور محسوب می‌شد.

اما مداخله ماسک در مسائل داخلی آلمان به موضوع حمله تروریستی محدود باقی نماند. او به فاصله کمی بعد از این و در توئیتی دیگر، به ستایش از حزب آلترناتیوی برای آلمان پرداخت و این حزب را «ناجی» آلمان معرفی کرد. انتشار یادداشت جنجال‌برانگیز ایلان ماسک در روزنامه آلمانی «دی ولت» این فرایند مداخله را تکمیل کرد و ابعاد جدیدی به آن داد. میلیاردر آمریکایی در این مقاله یک‌بار دیگر به ستایش از حزب راستگرای افراطی آلترناتیوی برای آلمان پرداخت و آن را «آخرین جرقه امید» مردم آلمان توصیف کرد.

وی در این مقاله تأکید کرد به باور وی این حزب در زمینه‌های تقویت اقتصادی، تأمین انرژی و کنترل مهاجرت رویکرد‌های درستی دارد و درواقع به واقع‌گرایی سیاسی متعهد است. وی با بیان این موضوع که دیگر احزاب سیاسی آلمان از مردم فاصله گرفته‌اند، تأکید کرد که رویکرد عمل‌گرایانه حزب‌ای‌اف‌دی باعث بازگشت آلمان به مسیر صحیح خواهد شد. این درحالی است که احزاب سنتی این کشور شکست خورده‌اند و سیاست‌های آنها منجر به رکود اقتصادی، ناآرامی‌های اجتماعی و تحلیل هویت ملی شده است. از نظر ماسک در شرایطی که بسیاری از آلمانی‌ها احساس می‌کنند نگرانی‌هایشان نادیده گرفته می‌شود، تنها حزب «آلترناتیوی برای آلمان» است که توانسته در راستای درک این احساسات حرکت کند. این مقاله حاوی نکته جالب دیگری هم بود؛ اینکه ماسک با یک استدلال عجیب منکر راستگرایی افراطی حزب‌ای‌اف‌دی می‌شود: «وایدل، رهبر حزب، همجنسگراست و یک سریلانکایی شریک زندگی‌اش است. به نظر شما چنین فردی شبیه هیتلر است؟»

واکنش آلمانی‌ها به مداخلات سیاسی ایلان ماسک
مواضع سیاسی ماسک در مورد تحولات داخلی آلمان واکنش‌های گسترده‌ای را در داخل این کشور به‌دنبال داشت. در وهله اول واکنش دولت و شخص نخست‌وزیر آلمان به این موضوع در نوع خود جالب توجه بود. در این راستا یکی از سخنگویان دولت ضمن اشاره به پست‌های ایلان ماسک در شبکه ایکس و همچنین مقاله او در نشریه آلمانی، وی را به تلاش برای اعمال نفوذ در انتخابات این کشور متهم کرد. وی تأکید کرد ماسک در بیان نظرات خود آزاد است، اما به‌هرحال آزادی‌بیان بزرگ‌ترین مزخرفات را نیز دربرمی‌گیرد. اولاف شولتز، نخست‌وزیر آلمان هم با مواضعی مشابه و البته در قالبی طنزآمیز سراغ این مسئله می‌رود: «ما آزادی‌بیان داریم که شامل مولتی‌میلیاردر‌ها هم می‌شود. اما یک معنای آزادی‌بیان این است که می‌توانید چیزی بگویید که صحیح هم نباشد و توصیه‌های سیاسی خوبی را هم دربرنگیرد.».

اما در برابر این واکنش سرد و تا حدی محتاطانه دولت و نخست‌وزیر، دیگر سیاست‌مداران آلمان واکنش‌هایی بسیار صریح، تند و انتقادی نسبت به اقدامات ایلان ماسک از خود نشان دادند. فریدریش مرز، رهبر حزب دموکرات مسیحی (CDU) و کسی که یکی از شانس‌های اصلی نخست‌وزیری تلقی می‌شود، اظهارت ماسک را مداخله‌جویانه و گستاخانه توصیف می‌کند: «در تاریخ دموکراسی‌های غربی چنین حدی از مداخله در انتخابات بی‌سابقه است… نمی‌توانم مورد مشابهی بیاورم که یک کشور دوست به این شکل در مبارزات انتخاباتی کشور دیگر دخالت کند.»

ساسکیا اسکن، یکی از رهبران حزب حاکم سوسیال دموکرات آلمان (SPD) در این زمینه می‌گوید: «در دنیای ایلان ماسک دموکراسی و دموکراسی ما، مانعی برای سود بیشتر هستند. ما کاملاً واضح می‌گوییم دموکراسی ما قابل دفاع است و خریدنی نیست.» کلینگ بایل، یکی دیگر از رهبران برجسته این حزب نیز موضع‌گیری ماسک را تلاشی برای بی‌ثبات کردن آلمان توصیف می‌کند و به این نکته توجه نشان می‌دهد که چرا پوتین و ایلان ماسک هم‌زمان با یکدیگر در روند انتخابات آلمان مداخله می‌کنند.

از نظر او این مسئله باید هر دموکراتی را نگران کند؛ چراکه حمایت هر دوی این افراد از حزب آلترنایوی برای آلمان، به اندازه کافی گویای همه‌چیز است. آکسل شفر، نماینده دیگر پارلمان از حزب سوسیال‌دموکرات هم با اشاره به ساختار سیاسی آلمان، تأکید می‌کند که این ساختار براساس یک دموکراسی لیبرال مبتنی‌بر قواعد تعریف شده است، درحالی‌که ماسک به‌دنبال یک دولت مستبد و غیرلیبرال است که توسط میلیاردر‌ها اداره می‌شود. درنهایت آندریاس آدرتش، مدیر مبارزات انتخاباتی حزب سبز‌ها، ضمن انتقاد شدید از ماسک نسبت به خطر موجود برای دموکراسی و آزادی‌بیان این‌گونه هشدار می‌دهد: «میلیاردر‌های حوزه فناوری مانند ایلان ماسک یا شرکت‌های دولتی چینی، این توانایی را دارند که با استفاده از پلتفرم‌ها و سرمایه خود، گفت‌و‌گو‌های دموکراتیک ما را تضعیف کنند… ماسک این کار را همراه با راستگرایان افراطی‌ای‌اف‌دی انجام می‌دهد. این اقدام خطری برای دموکراسی و آزادی‌بیان در کشور‌ها محسوب می‌شود.»

جنجال بزرگ در نشریه دی‌ولت آلمان
اما جنجال اصلی و بزرگ این ماجرا در نشریه دی‌ولت، همان نشریه‌ای که مقاله ایلان ماسک را منتشر کرده بود، به وقوع پیوست. مقاله ماسک در این نشریه در شرایطی چاپ شده بود که هم‌زمان و درکنار آن، یادداشتی از سوی سردبیر آینده دی‌ولت منتشر شده بود. یان فیلیپ بورگارد در این یادداشت که به‌نوعی نقدی بر دیدگاه ایلان ماسک بود، تشخیص مشاور ترامپ از شرایط سیاسی آلمان را درست توصیف می‌کند، اما رویکرد درمانی وی برای این شرایط، یعنی اتکا بر‌ای‌اف‌دی را اشتباه می‌خواند. اما در شرایطی که وی ستایش میلیاردر آمریکایی از حزب آلترناتیوی برای آلمان و عدم معرفی آن به عنوان یک حزب راستگرای افراطی را اشتباهی بزرگ و فاجعه‌آمیز تلقی می‌کند، توضیح نمی‌دهد که چرا و چگونه روزنامه حاضر به انتشار چنین دیدگاه اشتباه و فاجعه‌آمیزی شده است. سرانجام با بالا گرفتن جنجال‌ها آکسل شپرینگر، ناشر روزنامه در بیانیه‌ای مشترک با سردبیر، از این اقدام دفاع کرده و آن را روشن‌کننده و با ماهیت اهمیت قائل شدن برای آزادی‌بیان در دموکراسی و روزنامه‌نگاری ارزیابی می‌کند.

به‌رغم توضیحات ناشر و مقاله سردبیر، از فردای انتشار یادداشت ماسک، تبعات آن دامنگیر روزنامه می‌شود. در نخستین اتفاق سردبیر یکی از بخش‌های روزنامه از سمت خود استعفا داده و دلیل آن را مخالفتش با انتشار یادداشت ماسک عنوان می‌کند. دیگر کارکنان و خبرنگاران دی‌و‌لت هم به اشکال مختلف و از طریق ارسال پیام در شبکه‌های اجتماعی، انتقادات تند خود را در مورد تصمیم روزنامه در انتشار مطلب بیان کردند و حتی آن را مخالف بی‌طرفی انتخاباتی رسانه‌های مستقل ارزیابی می‌کنند.

پیامد‌ها بر آینده سیاسی آلمان
مداخله فردی یک خارجی در امور داخلی آلمان، آن هم شخصی که مشاور و یکی از نزدیک‌ترین اشخاص به رئیس‌جمهور آینده آمریکا تلقی می‌شود، نگرانی‌های شدیدی را در این کشور برانگیخته است. مهم‌ترین وجه ماجرا این است که آلمانی‌ها را نسبت به مداخلات آینده آمریکا در تحولات سیاسی این کشور نگران می‌کند. در حال حاضر به‌نظر نمی‌رسد حمایت ایلان ماسک از حزب آلترناتیوی برای آلمان، تغییر چشمگیری را در نتایج انتخابات رقم بزند. اگرچه این حزب اکنون در نظرسنجی‌ها جایگاه دوم را در اختیار دارد، اما با توجه به اینکه هیچ حزب سیاسی‌ای حاضر به ائتلاف با آن نیست، چشم‌اندازی از تشکیل دولت را پیش روی خود نمی‌بیند. اما حمایت خارجی که با پشتوانه مالی قوی همچون ایلان ماسک همراه باشد، به‌طور قطع می‌تواند در بلندمدت اوضاع را به نفع راستگرایان افراطی دگرگون کند و حتی آنها را به جایگاه نخست جریانات سیاسی ارتقا دهد. این شرایط آلمانی‌ها را بیش از همه نسبت به آینده دموکراسی و تکرار سناریوی آلمان فاشیستی نگران می‌کند. دقیقاً به همین دلیل است که رهبران احزاب و به‌خصوص حزب سوسیالیست آلمان قول می‌دهند دربرابر تلاش‌های بازیگران دولتی، ثروتمندان و افراد بانفوذ برای تأثیر‌گذاری در فرایند انتخابات مقاومت کنند.

پیامد این موضوع بر اقتصاد آلمان هم موضوعی نیست که بتوان به‌سادگی از آن عبور کرد. مدت‌هاست آلمانی‌ها و به‌ویژه احزاب حاکم سوسیال دموکرات و دموکرات مسیحی به‌دنبال جذب سرمایه‌های بزرگ خارجی در این کشورند. در این راستا این احزاب همواره از سرمایه‌گذاری شرکت بزرگی همچون تسلا با مالکیت ایلان ماسک حمایت و پشتیبانی کرده‌اند. در یکی از آخرین موارد، حزب دموکرات مسیحی آلمان قاطعانه در برابر فعالان محیط زیستی ایستاد که از قطع درختان در جریان توسعه شرکت تسلا در حومه برلین شاکی بودند و در نهایت در سایه همین حمایت بود که پرونده به نفع تسلا خاتمه پیدا کرد. این در شرایطی اتفاق افتاد که برخلاف این جریان، حزب آلترناتیوی برای آلمان همواره از مخالفان سرسخت سرمایه‌گذاری خارجی و حضور شرکت‌هایی مانند تسلا در آلمان بوده است. این همان نکته است که از سوی فریدریش مرز رهبر حزب دموکرات مسیحی مورد توجه قرار می‌گیرد: «اگر‌ای‌اف‌دی قدرت داشت ساختار کارخانه تسلا در براندنبورگ هرگز امکان‌پذیر نمی‌شد، زیرا شدیدترین مخالفت‌ها علیه این پروژه از سوی همین حزب انجام گرفت.» مشخص است این موضوع پیچیدگی‌های پیش روی احزاب سیاسی را دربرابر مداخلات سیاسی ایلان ماسک بیش از پیش روشن می‌کند.

سرانجام باید به تأثیر این موضوع بر روابط واشنگتن و آلمان هم توجهی ویژه شود. آلمان و آمریکا با وجود فراز و نشیب‌هایی که در روابط با یکدیگر داشته‌اند، از جنبه‌های مختلف سیاسی و نظامی متحدی نزدیک به شمار می‌آیند. اکنون روند این اتحاد با روی کار آمدن ترامپ با ابهام مواجه شده و اقدامات ایلان ماسک هم شرایط را بیش از پیش پیچیده کرده است. با اقدامات ایلان ماسک اکنون به نظر می‌رسد آلمانی‌ها باید ایالات‌متحده را هم درکنار دشمنانی همچون چین و روسیه قرار دهند. آکسل شفر، نماینده مجلس آلمان وضعیت حاضر را این‌گونه توصیف می‌کند: «ما با آمریکایی‌ها روابط نزدیکی داریم. اما اکنون نیازمند شجاعت دربرابر این دوستیم. ما اجازه دخالت در انتخابات خود را نمی‌دهیم.»

منبع: فرهیختگان